Íslenskt mál og almenn málfræði - 2014, Síða 96

Í þessari umræðugrein2 langar mig að taka dæmi um nokkrar hljóð -
kerfislegar spurningar sem vakna við lestur á doktorsriti Hauks og vert
væri að ræða frekar en hann gerir. Spurningarnar vakna t.d við þessi um -
mæli (2013a:67), sem Gunnar Ólafur Hansson tilfærir reyndar líka í and-
mælum sínum (2013:200):
Þegar kh og ch klofna smám saman í tvö fónem er ekki óvænt að þau haldist
í einum jafngildisflokki enda alast verðandi skáld upp við að heyra þau stuðla
saman og standa saman í hendingum.3
Þessi klausa vekur a.m.k. þrjár spurningar:
(1) a. Er óhjákvæmilegt að líta svo á að [kh] og [ch] (og þá líka [k] og [c])
tilheyri mismunandi fónemum?4
b. Er hægt að lýsa því með reglum hvar framgómmælt lokhljóð koma
fyrir í íslensku nútímamáli og hvers konar reglur eru það þá?
c. Skipa málnotendur málhljóðum í jafngildisflokka vegna þess að þeir
„heyra þau stuðla saman“ eða heyra málnotendur hljóð stuðla saman
af því að þau tilheyra sama jafngildisflokki?
Þetta eru auðvitað allt saman mikilvægar spurningar varðandi samspil
hljóðkerfis og bragreglna og ekki tök á að ræða þær til hlítar hér. Í raun er
það síðasta spurningin sem er kveikjan að eftirfarandi athugasemdum, en
til þess að geta rætt hana þarf að fjalla aðeins um um hinar tvær. Kafli 2
fjallar því stuttlega um spurningu (1a), kafli 3 um spurningu (1b) og í kafla
4 er síðan komið að spurningu (1c). Í 5. kafla reyni ég svo að draga aðal -
atriðin saman.
Höskuldur Þráinsson96
2 Ég þakka ritstjóra og yfirlesurum gagnlegar ábendingar og athugasemdir við fyrri
gerð þessarar greinar. Sumar þeirra leiddu til verulegra lagfæringa á greininni en í öðrum
tilvikum sá ég mér ekki fært að fara út í eins nákvæmar og ítarlegar umræður um eðli brag-
reglna og stungið var upp á. Til þess þyrfti lengri grein en þessa flugu eða athugasemd. En
kannski getur flugan stuðlað að frekari umræðum um þessi efni hér í ritinu.
3 Með jafngildisflokki er hér átt við þann hóp hljóða sem geta stuðlað saman. Þetta hug-
tak er líka rætt ítarlega í doktorsritgerð Ragnars Inga Aðalsteinssonar (2010) og ýmsum
ritum sem þar er vísað til.
4 Íslenska orðið hljóðan er gjarna notað um það sem heitir phoneme á ensku, t.d. í
handbók Kristjáns Árnasonar (2005), og þá hljóðbrigði um það sem heitir allophone. Haukur
notar hins vegar oft orðið fónem eins og í þessu dæmi (samt stundum hljóðan) svo ég mun
hér reyna að halda mig við orðið fónem til þess að flækja málið ekki að óþörfu.