Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Qupperneq 115

jón ólafsson úr grunnavík
Um tunguna — Um rúnir
Veturliði Óskarsson gekk frá til útgáfu
Jón Ólafsson úr Grunnavík (1705–1779) vann lengi að samningu mikillar
orðabókar um íslenskt mál. Handrit hennar, AM 433 fol., er varðveitt í
safni Stofnunar Árna Magnússonar á Íslandi. Það var upphaflega níu
bindi en nokkrum bindum hefur verið skipt í tvennt svo nú eru þau alls
15. Jón vann að orðabókinni með hléum frá 4. áratug 18. aldar og fram til
dauðadags. Aðalorð eru um 48.000 talsins og eru skýringar oftast á lat-
ínu. Á sínum tíma skrifaði Jakob Benediktsson upp á seðla öll aðalorðin í
handritinu og eru þeir varðveittir með söfnum Orðabókar Háskólans (sjá
slóðina http://www.lexis.hi.is/JOL_skra.htm).1
Undir handritsnúmerinu JS 124 fol. eru varðveitt uppköst bréfa og
fleira ósamstætt með hendi Jóns Ólafssonar.2 Þarna er meðal annars að
finna lýsingu hans á efni tveggja ritgerða sem hann hugðist semja og hafa
framan við orðabókina. Í þeim hyggst hann annars vegar fjalla um ís -
lenska tungu og hins vegar um bókstafi og rúnir. Jón Helgason rekur
efnið í viðauka í doktorsritgerð sinni um Jón Ólafsson og segir blöðin
vera „frá þeim tíma, er Jón var að byrja á orðabók sinni“. Hann telur að
Jón hafi „hripað þessi blöð til að bera undir einhvern vin sinn og leita álits
hans um fyrirætlanina“ (Jón Helgason 1926:338). Við þetta má því bæta
að Jón Ólafsson vitnar í þessum skrifum sínum í fyrsta bindi rits Ludvigs
Hol bergs, Dannemarks Riges Historie, sem kom út 1732, og kallar það
nýtt; það skorðar fyrri tímamörkin.
Þetta eru nokkuð ítarleg drög á átta blaðsíðum í fólíóbroti. Skriftin er
fremur smá en yfirleitt skýr og rithöndin styrk. Þetta er skrifað meðan
Jón var ungur, en þó eftir dauða Árna Magnússonar. Jón minnist einu
sinni á að Þormóður Torfason hafi tiltekið atriði eftir Árna, sem Jón hefði
getað athugað ef Árni hefði verið á lífi.
Íslenskt mál 37 (2015), 115–129. © 2015 Íslenska málfræðifélagið, Reykjavík.
1 Sjá nánar Jón Helgason 1926:96–126; Jakob Benediktsson 1994; og Guðrúnu
Kvaran 1988:52 o.áfr.
2 Um handritið og efni þess sjá Pál Eggert Ólason 1927:478.