Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Side 136

d. eftir því sem best verður séð
e. ekki verður hjá því komist að …
Þessi þolmynd er sérlega algeng í lagamáli, t.d. í dómum (Að þessu virtu …
verður talið að sterkur grunur leiki á að …), en í venjulegu ritmáli er hún
einkum bundin við föst orðasambönd, jafnvel orðtök.
Í sumum slíkum samböndum gætir þess að notuð sé sögnin vera þó
verða hæfi miklu betur merkingunni. Á netinu finnast t.d. 249 dæmi um
eftir því sem best varð séð á móti 28 um eftir því sem best var séð9 eða 10%
með vera. Heldur hærra hlutfall er af var umflúið með 24 dæmi (10 án
endurtekninga) á móti 90 með varð umflúið. Þau fyrri eru flest nýleg, eitt
þó úr blaði frá 1978 sem tekur það upp úr enn eldri bók.
Eitt þessara orðasambanda er að ekki verði aftur snúið, í merkingunni
‘ekki hægt’ eða ‘um seinan’. Það er nógu algengt til að leita að því á
Tímarit.is og greina sundur tímabil. Yfirlit yfir niðurstöðurnar má sjá í
töflu 2:
Þátíð Nútíð
Árabil varð ekki var ekki Hlutfall verður ekki er ekki Hlutfall
aftur snúið aftur snúið verða aftur snúið aftur snúið verða
1920–49 14 0 100% 20 0 100%
1950–69 18 2 90% 52 1 98%
1970–79 60 13 82% 71 5 93%
1980–89 135 71 66% 183 29 86%
1990–99 370 185 67% 281 48 85%
2000–09 722 343 68% 241 110 69%
2010–15 184 82 69% 37 13 74%
Tafla 2: Verða eða vera ekki aftur snúið. Talning á Tímarit.is í apríl 2015.
Taflan sýnir að á hinum ritstýrðu prentmiðlum örlar hér ekki á neinni
breytingu fyrir 1950. Síðan gerist það nokkuð skyndilega að hefðbundna
orðalagið varð ekki aftur snúið hopar niður í ⅔ af notkunardæmum. Í
nútíð, þar sem sagnirnar eru ekki eins áþekkar, gerist breytingin seinna
og hægar. En gerist þó; nú eftir aldamót munar ekki miklu á nútíð og
þátíð þótt orðalagið er ekki aftur snúið hafi verið ámóta fátítt í blöðunum
um 1980 og voru sér til skammar er á netinu nú síðustu árin.
Helgi Skúli Kjartansson136
9 Þau 28 eru reyndar bara endurtekningar á sömu níu klausunum; ekki skal fullyrt
hvort hlutfall endurtekninga er sambærilegt í hinum dæmunum 249.