Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Page 189

að neitt annað en aukning komi þarna til greina. Þarna er útkoman þó ekki
*hvorngjan eins og hefði kannski frekar mátt búast við. Um *hvorngjan eru engin
dæmi en það getur verið að þetta millistig hafi til. Ég hef satt að segja ekki velt
því mikið fyrir mér hvort slík millistig hafi verið til né hversu lengi þau hafi
tíðkast. Ég hef haft hugann meira við raunveruleg dæmi. Hafi *hvorngjan aldrei
verið til er samt engin ástæða til að hafna því að þarna hafi orðið aukning.27
Ég tel hugsanlegt að aukning hafi orðið í tilviki hvorutveggju (þgf.hk.et.) og
um sennileika þess má deila. Hér er ekki nauðsynlegt að gera ráð fyrir aukningu
(eins og í tilviki hvorngan) því að tveir aðrir kostir koma til greina, dæmigerð
áhrifsbreyting og rímmyndun. Ef hér er á ferðinni aukning geri ég ráð fyrir að
-u hafi verið bætt við fyrirrennarann hvorutveggja. Það gæfi *hvorutveggja-u, en sú
útkoma er auðvitað óhugsandi. Niðurstaðan hlyti því að verða hvorutveggju. Nú
má spyrja af hverju ég geri yfirleitt ráð fyrir ódæmigerðum áhrifsbreytingum,
aukningu og rímmyndun, úr því að ég tel mig geta hallað mér að dæmigerðri
áhrifs breytingu. Ástæðan er sú að í nútímamáli kemur myndin hvorutveggju
stund um fyrir. Í beygingu fornafnsins hvor tveggja í nútímamáli er síðari liðurinn
annars alltaf tveggja. Það er því enginn snertiflötur sem mætti nota til að búa til
jöfnu með samanburði við sterka beygingu lýsingarorða (þar sem þgf.hk.et. endar
á -u). Slíkir snertifletir voru til fyrr á öldum (þegar til voru myndirnar hvortveggi
(nf.kk.et. og nf.kvk.et.) og hvorumtveggjum (þgf.ft.)). Gömul dæmi um myndina
hvorutveggju má skýra með dæmigerðri áhrifsbreytingu. Það getur verið að mynd-
in hvorutveggju eigi sér samfellda sögu í málinu og myndin hvorutveggju í nútíma-
máli á sér ef til vill gamlar rætur. En mér finnst það ekki sennilegt. Mér finnst
líklegra að hvorutveggju nútímamálsins sé í raun og veru nýjung (þótt það vilji svo
til að sama mynd hafi verið til fyrr á öldum). Ef þetta er nýjung verður að leiða
hugann að öðrum kostum en dæmigerðri áhrifsbreytingu; endingin -u kemur hér
eins og skrattinn úr sauðarleggnum. Ég set upp tvo kosti, aukningu og rímmynd-
un (-u kemur þá upp fyrir áhrif þess hljóðs í fyrri lið orðsins) og geri ekki upp á
milli þeirra. Það hefði dugað að gera ráð fyrir rímmyndun en ég sé í sjálfu sér enga
meinbugi á að gera líka ráð fyrir aukningu.28
Svör við spurningum Guðrúnar Þórhallsdóttur 189
27 Það er ekki ljóst af hverju *hvorngjan kom ekki upp (eða af hverju hún hvarf aftur
ef hún skyldi hafa verið til um tíma). Í umræðu um *hvorngjan vísa ég til þróunar eftirsetn-
inga í ungversku sem Kiparsky (2012) lýsir. Ég átti ekki við að þróunin væri að öllu leyti
sambærileg en mig langaði að nefna dæmi þess að viðbúin útkoma í lok orða hefði ekki
orðið ofan á; myndin hvorngan væri þannig ekkert einstök.
28 Hvað fyrri alda mál snertir geri ég ráð fyrir að bæði aukning og rímmyndun hafi
getað komið til greina auk dæmigerðrar áhrifsbreytingar. Það er engin nauðsyn að gera ráð
fyrir aukningu og rímmyndun hér. En ég sé ekki ástæðu til að vísa þessum kostum frá.
Þótt dæmigerðar áhrifsbreytingar séu algengar og þannig sennilegar eru sjaldgæfari kostir
samt sem áður ekki útilokaðir.