Íslenskt mál og almenn málfræði - 2015, Side 196

öðrum kaflanum er sagnarendingin eða viðhengið -st kynnt til sögunnar og þar
lýsir höfundur hugmyndum sínum um það hvernig tengja megi þennan orðhluta
við setningagerðina, en ein meginhugmyndin er sú að -st hafi framar öðru ein-
kenni dindils eða hengils (e. clitic).
Þriðji, fjórði og fimmti kafli fjalla síðan um ýmis merkingarleg og setningar-
leg atriði sem tengjast -st-sögnum og merkingarsviði þeirra en líka um merking-
arlegar og setningarlegar hliðstæður þar sem annars konar sagnir koma við sögu.
Þar má nefna dæmi á borð við þessi, en þau eru rædd í þriðja kafla:
(1)a. Ásta splundraði rúðunni. / Rúðan splundraðist.
b. Jón hitaði vatnið. / Vatnið hitnaði.
c. Skipstjórinn sökkti skipinu. / Skipið sökk.
d. Þjálfarinn byrjaði leikinn. / Leikurinn byrjaði.
Hér er svipað merkingarlegt og setningarlegt samband milli dæmanna í hverju
dæmapari (andlagið í fyrri setningunni kemur fram sem frumlag í þeirri seinni og
gerandinn er horfinn úr sögunni), en orðhlutafræðilegt samband er mismunandi:
-st-sögn í a-dæminu, -na-sögn í b-dæminu, sterk beyging í stað veikrar í c-dæm-
inu og enginn orðhlutafræðilegur munur í d-dæminu. Spurningin er þá m.a. sú
hvernig á að gera grein fyrir því á fræðilegan hátt eða skýra það sem er líkt og
ólíkt í þessum dæmapörum.
Í fjórða kafla er m.a. fjallað um dæmi á borð við þessi:
(2)a. Bjartur tróð sér í gegnum mannþröngina.
b. Bjartur tróðst í gegnum mannþröngina.
c. Bjartur tróðst undir.
Í b-dæminu hefur -st-endingin hafa svipað hlutverk og afturbeygða fornafnið sér
í a-dæminu en í c-dæminu er hlutverkið allt öðruvísi. Hvernig á að gera grein
fyrir því á fræðilegan hátt eða skýra það í samtímalegri málfræði? Þessi munur
dæmanna með troðast kemur líka fram á ýmsa vegu í málinu, m.a. á þann hátt sem
sýndur er í (3):
(3)a. Bjartur tróðst varlega í gegnum mannþröngina.
b. *Bjartur tróðst varlega undir.
Spurningin er þá sú hvernig best er að skýra þetta og gera grein fyrir því á form-
legan hátt.
Sem dæmi um viðfangsefni fimmta kafla má nefna setningar eins og þessar:
(4)a. Bjartur tróð sér í gegnum mannþröngina. / Bjartur tróðst í gegnum
mannþröngina.
b. Bjartur lagaði sér mat. / *Bjartur lagaðist mat.
(5)a. Fólk leyfði þeim alla hluti. / Þeim leyfðust allir hlutir. / *Þeir leyfðust
allir hlutir.
b. Ásta splundraði rúðunni. / *Rúðunni splundraðist. / Rúðan splundraðist.
Ritfregnir196