Spássían - 2012, Blaðsíða 2

2 55
SÖGULEGAR skáldsögur og skáldsögur sem takast það
á hendur að endurrita fortí ðina á einhvern hátt setja
sterkan svip á jólavertí ð ársins 2012, og er athyglisvert
að tólf árum eft ir aldamóti n virðist uppgjörið við síðustu
öld í algleymingi. Ef ti l vill hefur það haft sín áhrif að
undanfarin ár höfum við beint sjónum að afl eiðingum
efnahagshrunsins og aðdraganda þess á fyrstu árum 21.
aldarinnar. Það endurlit litaðist stundum óþægilega mikið
af hefðbundnum vísunum ti l horfi ns tí ma og „gömlu
góðu gildanna“. Undirliggjandi skilaboð voru oft þau
að við hefðum óvart og tí mabundið villst af rétt ri leið
og athyglinni var fyrst og fremst beint að undanförnum
áratug í því samhengi. Hrunið er alls ekki útrætt mál í
bókmenntunum en hverfi punkturinn hefur færst aft ar og
nú liggur 20. öldin meira og minna öll undir. „Hvar vorum
við?“ eru fyrstu orðin í skáldsögunni Fjarverunni eft ir
Braga Ólafsson, sem hefst árið 2001, og í lokin er varpað
fram annarri spurningu: „Hvað gerðist hérna?“. En í stað
þess að færa okkur svarið virðist fortí ðin aðeins færa okkur
fl eiri og fl óknari spurningar, eins og fj allað er um nánar
hér aft ar í blaðinu. Er þjóðarsagan sem við festum í sessi
á 20. öld, og byggjum menningu okkar og sjálfsmynd á,
lituð af þjóðernishyggju og kynþátt ahatri? Er hún sprotti n
upp af þeirri sjálfsblekkingu að við getum fi rrt okkur allri
ábyrgð, persónulega og sem þjóð, í hinu stærra samhengi?
Verðum við að endurskoða sögu okkar frá grunni?
Sögulega skáldsagan hefur löngum verið tæki ti l slíkrar
endurritunar fortí ðarinnar með augum samtí ðarinnar og
því er ef ti l vill ekkert undarlegt við það hversu áberandi
hún er um þessar mundir. En í skáldsögum ársins má einnig
sjá margar áminningar um að slík endurritun sögunnar
fer ekki aðeins fram á virðulegum síðum sögulegra rita
heldur í persónulegu lífi okkar hvers og eins. Heimilið,
hið smáa og hið persónulega, er líka undir smásjánni sem
hluti af hinu stóra, sögulega samhengi. Þar fer endurritun
sögunnar fram á hverjum einasta degi.
ÞAKKIR
FJÖLBREYTT UMRÆÐA lifandi menning
s gunnarEndurritun
Borómír var gerður andsnúinn Aragorn í fyrstu myndinni
þrátt fyrir vinskap þeirra í bókinni, togstreitu troðið inn
á milli Fróða og Sáms áður en haldið er inn í Skellubæli í
þeirri þriðju og tveimur splunkunýjum atburðum bætt inn
í miðjumyndina: ti lefnislaus árás Varga var sett á svið ti l að
búa ti l óþarfa hasarsenu á leiðinni að Hjálmsdýpi og góðlátri
persónu Faramírs var umbreytt í nokkurs konar „vondan
karl sem sér villur vegar síns“-týpu sem vill ræna hringnum
frá Fróða ti l að skapa dramatí skan hápunkt fyrir endalok
myndarinnar. Stórir hlutar sögunnar voru endurskrifaðir á
þennan máta ti l að aðlagast meginstraumshefðunum, en
öll þessi atriði gerðu púrítana bálreiða og hafa kynt undir
viðlíka áhyggjum varðandi fyrirhugaðan þríleik Hobbitans.
 Enn fremur gerði Jackson ákveðnar breyti ngar á
Hringadrótti nssögu sem gætu haft afgerandi áhrif á
þráðinn í Hobbitanum, einkum og sér í lagi ef Jackson ætlar
að viðhalda samhengi á milli eigin kvikmynda. Þar ber ti l
dæmis að nefna myndræna framsetningu á því þegar
Fróði setur upp hringinn og hverfur inn í myrkraheim,
en í Hobbitanum upplifi r Bilbó aldrei slíkt þegar hann
setur á sig hringinn, heldur verður einfaldlega ósýnilegur.
Tolkien þurft i sjálfur að glíma við þett a ósamræmi á milli
verkanna og gerði það með því að láta hringinn ekki færast
nær myrkraheimum fyrr en töluvert langt er liðið á fyrsta
bindi Hringadrótti nssögu. Fróði upplifi r ekki myrkrið fyrr
en hann er kominn að Amon Hen í lok Föruneyti sins og
almenn túlkun er að hringurinn „vakni“ í raun ekki fyrr
en þá. Í kvikmyndauppfærslunni fylgir myrkrið Fróða hins
vegar frá upphafi og Jackson hefur sagt í viðtali að hann
ætli að halda sig við sína myrkraveröld í Hobbitanum með
því að láta Bilbó færast þangað smátt og smátt eft ir því
sem hann notar hringinn oft ar, þótt sá heimur verði ekki
alveg jafn martraðarkenndur og hjá Fróða. Þett a færir
tí maramma Tolkiens í töluvert rugl og gerir að verkum að
hringurinn er farinn að „vakna“ miklu fyrr, sem er augljóst
merki um að Jackson hafi tekið söguna í eigin hendur og
ætli að taka að sér töluverð endurskrif á Hobbitanum.
 Versta misræmið sem Jackson stendur frammi fyrir
er þó framsetningin á sjálfum Sáron. Í sinni útgáfu af
Hringadrótti nssögu ákvað Jackson að skrifa Sáron þannig
að hann hafi enn ekki tekið fast form. Þess vegna hangir
hann sem auga uppi á turninum í Barad-Dûr allan þríleikinn.
Tolkien gefur hins vegar sterklega í skyn að Sáron sé löngu
orðinn líkamlegur í Hringadrótti nssögu, þótt hann haldi
sig í felum. Í Silmerillinum er t.d. útskýrt að skuggi Sárons
hafi komið sér fyrir í suðurhluta Myrkraviðar, vaxið þar og
tekið á sig mynd í virkinu Dol Guldur, og síðan fl úið þaðan
ti l Mordor eft ir að Gandalfur og félagar gerðu atlögu að
honum. Þar sem Jackson ætlar að fylgja þræðinum um
Sáron í Hobbitanum hefur hann fest sjálfan sig á milli
steins og sleggju: annað hvort fylgir hann bókinni og sýnir
Sáron í líkamlegu formi (og gerist því sekur um ósamræmi
við eigin kvikmyndir) eða hann heldur Sáron ólíkamlegum
og brýtur aft ur gegn texta Tolkien. Þriðji valmöguleikinn
er að hann skrifi inn eitt hvað alveg nýtt , sem er einmitt
það sem púrítanarnir ótt ast hvað mest, enda hikaði
leikstjórinn ekki við að tvinna eigin uppspuna saman við
fyrri þríleikinn.
 En fyrir utan slíkar villur og misræmi þá eru margir
einfaldlega smeykir um að Jackson sé að fj arlægast
upphafl egu söguna of mikið einmitt með því að blanda
inn öllu því sem Tolkien sá sóma sinn í að halda aðskildu.
Þó ber ekki að afskrifa það sem „ranga“ nálgun, því vel
má vera að útkoman reynist áhugaverð og frumleg og
óneitanlega verður forvitnilegt að sjá hvernig Jackson
reynir að sjá fyrir sér tengingar sem við vitum að Tolkien
velti fyrir sér á sínum tí ma. Ljóst er að Legolas snýr aft ur,
að Ráðagestur fær stærra hlutverk, að hringurinn verður
meiri ógn og Sáron verður áberandi persóna. Jackson
stefnir á ótroðnar slóðir og það verður spennandi að
fylgja honum eft ir á ferðalaginu út og heim aft ur. Kannski
er sjálfselskt af honum að taka sér slíkt skáldaleyfi með
sögu Tolkiens, en aðalatriðið er að líta ekki á væntanlegan
þríleik sem bókstafl ega aðlögun, heldur fyrst og fremst
sem endursögn á verkinu í víðum skilningi sem mun
óhjákvæmilega verða mjög ólík bókinni. Áhorfendur
þurfa einfaldlega að vera meðvitaðir um að fyrirhugaður
þríleikur verður blanda af túlkun leikstjóra sem vílar
ekki fyrir sér að snúa út úr söguefninu og þeirri útgáfu
af Hobbitanum sem Tolkien reyndi að skrifa en gafst upp
á, en ekki beinlínis aðlögun á upprunalegu bókinni. Fyrir
þá sem vilja sjá mynd sem kemst nær fí lingnum í henni
bendi ég frekar á Rankin-Bass teiknimyndina frá 1977, þar
sem barnslegur ævintýratónninn fær að halda sér í gegn.
Jackson og félagar ætla hins vegar að þvinga áhorfendur
ti l að skynja verkið á nýjan hátt og það þarf alls ekki að
vera slæmt, þótt það verði vafalaust öðruvísi saga en sú
sem Tolkien lét frá sér.
HEIMILDIR
Empire. The Hobbit: An Unexpected Journey. The Ulti mate
Issue, 282. tbl., desember 2012.
The Hobbit Movie Forum. Vefsíða: the-hobbit-movie.com/
forum/, síðast skoðuð 15. nóvember 2012.
The Nit Picker’s Guide to the Lord of the Rings. Vefsíða:
jackfl annel.org/lotr/, síðast skoðuð 15. nóvember 2012.
Rateliff , John D., The History of the Hobbit, fyrri og seinni hluti ,
London, HarperCollins, 2008.
Tolkien, J.R.R., Hobbiti nn eða Út og heim aft ur, Þorsteinn
Thorarensen íslenskaði, Reykjavík, Fjölvaútgáfan, 1997.
Tolkien, J.R.R., The Lett ers of J.R.R. Tolkien, ritstýrt af
Humphrey Carpenter með aðstoð Christopher Tolkien, London,
HarperCollins, 2006.
Tolkien, J.R.R. The Lord of the Rings. 1-3 hluti . London,
HarperCollins, 1997.
Tolkien, J.R.R. The Silmarillion, ritstýrt af Christopher Tolkien,
London, HarperCollins, 1999.
Tolkien, J.R.R. Unfi nished Tales of Númenor and Middle-earth,
ritstýrt af Christopher Tolkien, London, HarperCollins, 2009.
Sáronöo