Spássían - 2012, Blaðsíða 30

30

BARNABÆKUR eru alla jafna skrifaðar, markaðssettar,
gefnar út og keyptar af fullorðnu fólki sem er yfirleitt
þeirrar skoðunar að bjóða skuli börnum upp á góðar
barnabækur – hvað svo sem talið er felast í gæðunum
hverju sinni. Gæði barnabóka hafa oft verið mæld í
boðskap eða skilaboðum en sumir ganga svo langt að tala
um barnabækur sem hrein og bein uppeldistæki. Randalín
og Mundi, fyrsta barnabók Þórdísar Gísladóttur, kolfellur
við fyrstu sýn á uppeldisprófinu en dúxar á öðrum.
 Sagan er lipurlega skrifuð og bráðfyndin en hún
segir frá nokkrum vel völdum atburðum í lífi félaganna
Randalínar og Munda sumarið þegar þau kynnast. Þetta
er Reykjavíkursaga og sögusviðið afmarkast að mestu við
hverfið þar sem krakkarnir búa, sem líklega er Norðurmýrin.
Sagan byrjar þó ekki vel heldur með reykingum. Mundi
kemur í fyrsta sinn auga á Randalín þar sem hún stendur og
reykir fyrir utan heimili sitt. Hann varar hana við skaðsemi
reykinga en stúlkan segist bara ekki geta hætt, hún reyki
sjö sígarettur á dag og verði líklega steindauð um jólin. Því
næst snýr hún sér undan, gubbar svo bunan stendur út úr
henni og segir svo við Munda:
- Svona er ég orðin veik af að reykja. Ég
gubbaði meira að segja sviðasultunni sem
ég fékk mér í morgunmat. Ég verð að reyna
að hætta (bls. 12).
Þar með hefst fyrsta ævintýrið. Krakkarnir leita á náðir
Barnalands svo Randalín steindrepist ekki úr reykingum
og í kjölfarið fara þau alla leið inn á Njálsgötu í leit að
„dáleiðanda“ til að hjálpa reykingakonunni. Síðan rekur
hvert ævintýrið annað, eitt í hverjum kafla, og við sögu
kemur skrítið og skemmtilegt fólk, t.d. Konráð Lúðvík
ljóðskáld, faðir Randalínar, bóksalinn á Hverfisgötunni
og gítarleikarinn Mússi sem er svo heppinn að eiga
kornsnákinn Guttorm.
 Randalín og Mundi er bók sem, þrátt fyrir reykingarnar
og þá staðreynd að ein söguhetjan rífur blaðsíður úr bók
(!!), boðar lífsgleði og fjör, jákvæðni, umburðarlyndi og
fjölbreytileika. Randalín og Mundi er krakkasaga, bæði
fyrir þá sem njóta þess að láta lesa fyrir sig og vilja lesa
sjálfir, og mætti flokka með klassískum prakkarasögum á
borð við Gvendur Jóns og draugarnir á Duusbryggju eftir
Hendrik Ottósson, sem og nýrri sögum á borð við bækurnar
um Fíusól, forsetabækur Gerðar Kristnýjar og bækur
Brynhildar Þórarinsdóttur um Nonna og Selmu. Þórdís
er komin í lið með ört stækkandi hópi metnaðarfullra
rithöfunda sem skrifa vandaðar bækur fyrir káta krakka
sem njóta þess að lesa. Hún getur ekki annað en verið
velkomin í þann hóp.
FYRST kom Forngripasafnið (2010), þá Náttúrugripasafnið
(2011) og nú Listasafnið, þriðja og síðasta bókin í
safnaþríleik Sigrúnar Eldjárn. Aðalsöguhetja bókanna er
Rúnar, sem í þeirri fyrstu flytur í þorpið Ásgarð þar sem
einstæður faðir hans hefur fengið vinnu sem safnstjóri.
Hver bók segir frá því hvernig einu safni er komið á fót
með tilheyrandi vandræðum, ótrúlegustu göldrum og
draugagangi og nú er komið að listasafni. Pabbi tekur
hins vegar lítinn þátt í því þar sem honum býðst, með
stuttum fyrirvara, spennandi starf í Svíþjóð. Hann kveður
sögusviðið ansi fljótt og inn flögrar móðir Rúnars alla leið
frá New York, til að hugsa um Rúnar og koma listasafninu á
koppinn. Sjálf er hún listamaður og starfinu vel vaxin.
 Allar bækur safnaþríleiksins tengja saman fortíð og
framtíð, tækni og tól við undur og galdra og svo Ísland og
umheiminn. Í Listasafninu er þetta gert með hinni fornu
goðsögu um elskendurna Pýramus og Þispu sem fá ekki
leyfi foreldra sinna til að eigast. Þau flýja að heiman nótt
eina. Þar sem Þispa situr undir mórberjatré og bíður eftir
Pýramusi sér hún ljón með alblóðugan kjaft eftir síðustu
bráð. Þispa flýr í burtu og missir um leið sjalið sitt sem
ljónið flækist í. Þegar Pýramus kemur finnur hann ekki
Þispu en sér þess í stað blóði drifið og stundurtætt sjalið.
Sannfærður um að Þispa sé dáin tekur hann fram sverð
sitt og lætur sig falla á það. Svona finnur Þispa ástmann
sinn og heltekin af sorg tekur hún líf sitt með sama hætti
og Pýramus.
 Goðsagan um Pýramus og Þispu hefur verið endursögð
og endursamin á ótal vegu, t.d. nýtir Shakespeare sér efni
hennar í Rómeó og Júlíu og Louisa May Alcott, höfundur
Yngismeyja, skrifaði smásöguna „Gat í veggnum“ sem
byggð er á goðsögninni. Hér er það Þispa, móðir Rúnars,
sem tengir saman nútíð og fortíð, raunheim og heim
goðsagna og galdra. Lykilhlutverki gegnir málverk af
elskendunum sem hún kom fyrst auga á sem barn,
eignaðist á fullorðinsárum og það ratar síðan inn í sjálft
listasafnið með dularfullum hætti.
 Ævintýrið í tengslum við goðsögnina og málverkið er eitt
það áhugaverðasta við Listasafnið en það er alls ekki eina
sagan sem sögð er. Þannig snýst Listasafnið ekki í kringum
einn ákveðinn atburð eða sögu heldur eru þær margar og
hver týnist svolítið inni í annarri. Sem dæmi má nefna að
fjallað er um útlenda og undarlega listamenn með blátt
hár, öfundsjúka og þjófótta vinkonu, foreldravandamál,
eldspúandi dreka og eldfjöll í fullu fjöri, uppsetningu
listasafnsins og átök við sveitungana og svona mætti halda
áfram. Sögumaður er þar að auki ekki einn heldur eru þeir
margir – auk þess sem sögupersónur eru einnig svo margar
að erfitt er að tengjast þeim og sögu þeirra nógu vel.
Að gubba sviðasultu
og önnur ævintýri
Eftir Helgu Birgisdóttur
Þórdís Gísladóttir. Randalín
og Mundi. Bjartur. 2012.
Þriðja bók
safnaþríleiksins
Eftir Helgu Birgisdóttur
Sigrún Eldjárn. Listasafnið.
Mál og menning. 2012.
YFIRLESIÐ