Spássían - 2012, Blaðsíða 11

11
þeirra þátt í skipulagðri vinnu til
að afla gjaldmiðils en hinn aðilinn
einbeitir sér að félagslegum skyldum,
heimilisstörfum og því að koma
börnum á legg (48).
Persónurnar í bókinni eiga hins vegar afar
erfitt með að aðlagast þeim reglum sem
þetta samfélag lýtur og í þeirra augum
er heimilið, sem við lýsum gjarnan sem
griðastað, grundvöllur þeirrar kúgunar
einstaklingsins sem samfélag 20.
aldarinnar byggir á.
Skáldsagan Milla eftir Kristínu
Ómarsdóttur er margt í senn, fyndin,
ljóðræn og harmræn, og batnar við hvern
lestur. Hún er ein af þeim bókum sem hefur
ótal áhugaverða fleti. Einn þeirra er sá að í
henni framandgerir Kristín Ómarsdóttir
einnig heimili 20. aldarinnar, og þá
sérstaklega hlutverk húsmóðurinnar.
Sagan gerist á fyrsta ári nýrrar aldar.
Milla er ung kona sem hefur að vissu
marki girt sig af í þunglyndi í gömlu
einbýlishúsi föður síns sem amma hennar
ánafnaði henni og sækir í að aftengja sig
lífinu. Úti í garðinum ímyndar hún sér
tré, sem verður að eins konar táknmynd
hugarheims hennar, en á milli trésins og
hennar sjálfrar standa veggir hússins, svo
hún horfir einnig á þennan hugarheim
sinn úr fjarlægð, út um gluggann (7).
Þessi fjarlægð Millu, frá samfélaginu og
sjálfri sér, gefur sannfærandi mynd af
veröld þunglyndis og endurspeglast í
frásagnarmátanum. Frásögn Millu hefur
hlutlausan, fjarlægan tón, jafnvel þegar
hún lýsir tilfinningum á borð við ást og
örvæntingu. Hún lýsir öllu eins og það
komi henni dálítið framandlega fyrir
sjónir og á erfitt með að henda reiður á
merkingu þess. Því verða lýsingar hennar
á persónulegu tilfinningalífi – og öllu
öðru - nánast eins og vísindaleg skráning
eða rannsókn staðreynda. Bókin er
uppfull af listum og tilraunum til að
„raða eftir kerfi“ (51) öllu mögulegu og
ómögulegu, allt frá teskeiðum til kossa.
En þessi flokkunarárátta fjarlægir Millu
í raun enn frekar frá því kerfi sem ríkir
í samfélaginu. Milla er svo upptekin af
reglum samfélagsins að þær verða henni
óskiljanlegar og henni reynist ómögulegt
að fylgja þeim. Það gildir einu þótt
mamma hennar reyni að leiða henni fyrir
sjónir að það að lifa lífinu sé í raun að
samþykkja að taka þátt í blekkingarleik
en láta það vera að kryfja leikreglurnar:
Læsirðu skáldsögu tækirðu henni
ekki jafn alvarlega. Þó þú lifir þig
inn í söguefnið veistu að þú lest
sögu. Sama gildir um lífið: þú ert að
lesa sögu, horfa á bíómynd. Það er
nóg fyrir þig að fara í bæinn og sjá
að allt er tilbúningur. Búðarfólkið
raðar söluvarningi í búðargluggana
til þess að vekja á honum eftirtekt
og hafa skipulag á hlutunum.
Hundraðkallana setur það í þetta
hólf, þúsundkallana í þetta hólf. Ef
fólk byggi ekki til sögu myndi enginn
raða peningunum eftir verðmæti,
heldur henda þeim í box, ef ekki í
ruslið, enginn teldi hvað hann ætti af
aurum ef þetta væri ekki saga. Lífið er
tilbúningur [...] (79)
Rannsakandi sjónarhorn Millu er
truflandi og óviðeigandi, eins og hún
viðurkennir sjálf:
Það er kannski bannað að horfa á
mömmu sína eins og ég geri, eins
og ég horfði líka á ömmu. Hvorug
hefur meðfædda hæfileika til að
vinna eldhúsverk og báðar hafa
komið sér upp ákveðnum stíl sem
endurtekningin slípar, tálgar, meitlar
í steininn. Þær sinna verkunum
án hliðarspora sem gætu tafið og
skila verkinu óaðfinnanlega: ekki
kusk á borðum. Þetta er ákveðin
danshreyfing sem fram fer í
eldhúsinu, sólódans sem ég gæti horft
á tímunum saman án þess að aðhafast
annað. (75)
Það er þó einmitt þetta sjónarhorn sem
Erna Amelía, kona á miðjum aldri, sækist
eftir þegar hún ræður Millu í vinnu til
sín við að skrá og flokka allt innbú og
eigur heimilis síns: „Föt, gardínur, dúka,
handklæði, hljómplötur, geisladiska,
málverk, hnífapör.“ (57) Allt er skráð
í þykka bók sem ber titilinn „Safnið
um hina venjulegu íslensku fjölskyldu
í lok tuttugustu aldar“ (72) og í
athugasemdum Ernu Amelíu við hina
ýmsu muni kemur fram að hér er hún
að gera upp við sína eigin ævi; merkingu
hennar og gildi. Þeirri skráningu
lýkur á fatasafni Ernu Amelíu og nær
hámarki í löngum útlistunum hennar
á merkingu lita og efnis í klæðaburði:
„Hvíta rúllukragapeysu notar kona fyrir
ímyndaðar skíðaferðir, skírnarveislur,
afmæli öldunga og útskriftarboð ungra
ættmenna á vorin. Græn rúllukragapeysa
er heimilisleg eign, til brúks á rólegum
vetrarkvöldum í faðmi fjölskyldunnar“,
skráir Milla meðal annars upp eftir henni
(204). Allt sem fyrirfinnst á heimilinu
er hluti af flóknu merkingarkerfi
sem húsmóðirin Erna Amelía hefur,
andstætt Millu, fullkomið vald á. Hjá
Ernu Amelíu situr þó ekkert eftir nema
vissan um að „lífi okkar er/var lifað til
einskis“ (197). Það breytir því engu
hvort við náum fullkomnum tökum á
flokkunarkerfinu hverju sinni. Safnið
sjálft endar í Sorpu, Millu til nokkurra
vonbrigða, og þegar Erna Amelía biður
Millu að skrifa eftirmála við skráninguna
„eins og djúp pæling búi á bakvið“ verður
hún himinlifandi við eftirfarandi lýsingu:
Safnið ber merki um einlægar
ástríður, hlutadýrkun og vegsömun
hins jarðneska, án þess að andlegri
dirfsku sé fórnað. Þá vitnar
það um fíngerða virðingu fyrir
smáatriðum, sveipað heimilislegum
og persónulegum brag. Apinn sefur
aldrei langt frá rófu sinni (210).

Eftirmálinn er bæði skáldlegur og
óskiljanlegur, sem er nákvæmlega það
sem Erna Amelía vill. Og kannski er það
einmitt sú tilfinning sem mun standa
eftir af öllum serimóníum hins daglega
lífs okkar.
HEIMILIÐ ER HÖFUÐ MANNS
„Heimilið er höfuð manns og
innanstokksmunirnir birtingarmyndir
persónuleikans“, segir í Landvættum
Ófeigs Sigurðssonar (125). Eins og í
Millu er aðalpersónan þar ung manneskja
við lok 20. aldar, en í raun liggur öll öldin
meira og minna undir. Landvættir er
stórt verk í fjórum hlutum, og þótt þeir
tengist vitanlega á ótal vegu má í grófum
dráttum segja að sá fyrsti taki fyrir tengsl
Sókratesar við íslenskt atvinnulíf, annar
hlutinn beini athyglinni að heimilinu,
sá þriðji að þjóðernishyggju en í þeim
síðasta fari fram eitt allsherjar uppgjör.
Myndatexti: Kristín
Ómarsdóttir. Milla.
JPV. 2012.
Ófeigur Sigurðsson.
Landvættir. Mál og
menning. 2012.
Bókin er uppfull af listum og tilraunum til að
„raða eftir kerfi“ öllu mögulegu og ómögulegu,
allt frá teskeiðum til kossa. „