Spássían - 2012, Blaðsíða 7

7
Stakkató
minninganna
Eftir Auði Aðalsteinsdóttur
Kristín Helga Gunnarsdóttir.
Gríms ævintýri. Ævisaga hunds.
Halldór Baldursson myndskreytti.
Mál og menning. 2012.
Takmarkanir
mannskepnunnar
Eftir Ástu Kristínu
Benediktsdóttur
Steinunn Sigurðardóttir.
Fyrir Lísu. Bjartur. 2012.

FJÖLSKYLDAN er mörgum rithöfundinum ofarlega í huga
þetta árið og má m.a. sjá þá sækja efnivið í minningar
af mæðrum, feðrum, systkinum og hundum. Oft er um
ljúfsárar minningar að ræða og greinilegt að höfundar vilja
ekki fegra um of myndina sem þeir mála upp af sínum
nánustu heldur draga fram bæði kosti og galla. Margir
takast á við það verkefni af svo miklum húmor og hlýju
að lesandinn getur ekki annað en kannast við að flestum
þykir okkur nánast jafn vænt um galla okkar nánustu og
kosti þeirra – nema kannski rétt á meðan þeir gera okkur
gramt í geði. Eftir stendur frásögn sem nær til lesandans
með meiri einlægni en nokkur glansmynd gæti gert.
 Ævisaga fuglaveiðihundsins Gríms Fífils (sem aldrei
veiddi fugla en dreymdi um að fljúga) er ein af slíkum
vel heppnuðum endurminningabókum. Fram kemur á
baksíðu að höfundurinn, Kristín Helga Gunnarsdóttir,
byggir hana á ævi raunverulegs hunds úr fjölskyldu sinni,
og hún segir frá spaugilegum atvikum og ævintýralegum
uppákomum af mikilli fimi. Til dæmis er eftirtektarvert
hvernig hún býr til spennu gegnum endurtekningu og
stigmögnun sem höfðar sérlega vel til barna; þrisvar er
sagt frá því þegar Grímur er skilinn eftir heima og þrisvar
fer Grímur í bílferð í sveitina með vini sínum. Við hverja
endurtekningu vex eftirvæntingin; hverju tekur hann upp
á næst.
 Frásögnin er þannig uppbyggð að staldrað er við ýmsar
minnisstæðar stundir í lífi Gríms Fífils. Bókin hefst á
stundinni þegar hann var valinn úr hópi systkina sinna til
að búa á heimili hjóna sem hann kallar Bestu og Fúla. Við
fylgjumst með því hvernig Grímur lærir að takast á við
erfið verkefni eins og að vera skilinn eftir heima á daginn
og hvernig mannfólkið lærir að stundum er betra að sætta
sig við hunda eins og þeir eru en reyna að breyta þeim.
Við fylgjum þannig Grími allt til æviloka og fáum í endann
söguna af því hvernig hann dó. Ef eitthvað er út á þessa
uppbyggingu að setja er það að stundum er nokkuð hratt
farið yfir í ævisögu Gríms; gloppurnar verða oft stórar og
samfellan í frásögninni er ekki alltaf mikil. Á móti kemur
að fyrir vikið verður þetta enginn langdreginn langhundur
heldur nokkurs konar fjörugt stakkató, eins og minningar
okkar af þeim sem farnir eru vilja oft verða. Eftir situr
sterk tilfinning um merkilegan persónuleika og mikla
væntumþykju fremur en heildstæður söguþráður.
 Nöfnin sem Grímur gefur mannfólkinu lýsa því hvað
einkennir það í huga hans. Samkvæmt hundalógík hans
er Besta „númer eitt“ í virðingarstiga heimilisins. Henni er
því hlýtt skilyrðislaust. Eiginmaður hennar og Grímur eru
„saman númer tvö“, að mati Gríms, og því er ekki bara
óþarfi heldur fáránleg hugmynd að Grímur eigi að hlýða
Fúla eða taka nokkurt mark á nöldri hans um að hann
gelti, slefi, liggi í sófanum og ásælist táfýlusokka. Börn
Bestu og Fúla ganga undir heitinu Krílin og eru fársjóður
heimilisins sem þessum þremur ber ávallt að vernda.
Sagan er semsagt sögð frá sjónarhorni hundsins og
atburðarás, fólki og dýrum er lýst út frá hans skilningi á
veröldinni. Slík notkun óvenjulegs sjónarhorns er þekkt
frásagnarbragð og gefur oft glettna en jafnframt gagnrýna
sýn á heiminn. Kristín Helga ætlar sér þó greinilega
ekki aðeins að kitla hláturtaugarnar heldur að hvetja
lesandann til að setja sig í spor dýranna; reyna að skilja
þau og umgangast með virðingu fyrir þeirra tilfinningum.
Þetta undirliggjandi markmið er áréttað í reglum Gríms
um umgengni við gæludýr sem fylgja í lokin, þar sem
fólki er m.a. ráðlagt að hlusta á dýrin og reyna að skilja
það sem þau tjá „með hljóðum, hreyfingum og öllum
líkamanum“.
 Þessari bók er hægt að mæla með fyrir börn á öllum
aldri. Samskipti Bestu, Fúla og hundsins eru þó ekki síður
skemmtilestur fyrir fullorðna. Sem betur fer, því það er
kannski fyrst og fremst fullorðna fólkið sem þyrfti að lesa
reglurnar hans Gríms og rifja upp að dýr er „ekki leikfang,
heldur lifandi vera og vinur“.

Í SKÁLDSÖGU Steinunnar Sigurðardóttur, jójó, sem kom
út fyrir síðustu jól, segir frá örlagaríkum sólarhring í lífi
geislalæknisins Martin Montags; deginum þegar hann
áttar sig á því að einn af sjúklingum hans er maðurinn
sem nauðgaði honum þegar hann var barn. Síðan daginn
sem ofbeldisverkið var framið hefur Martin að eigin
sögn ekki verið nema hálfur maður, snertifælinn, haldinn
sjálfsmorðshugsunum og óhæfur til að elska kærustuna
eins og hún á skilið.
 Í Fyrir Lísu er fylgst með því hvernig Martin tekst á við
þetta hugarmein sem blossað hefur upp á nýjan leik. Líkt
og í jójó er sögusviðið Berlín og Martin er sögumaður.
Frásögnin í jójó litast af því að Martin talar ýmist um sig í
1. eða 3. persónu og afhjúpar þannig óstöðuga sjálfsmynd
sína en í Fyrir Lísu fer minna fyrir þess konar umskiptum í
frásagnaraðferð, enda fjallar hún um það hvernig Martin
vinnur smám saman á meininu innra með sér og eygir von
um að verða heill maður á ný.
 Fyrir Lísu er öðrum þræði saga um nána vináttu og ást
og hvernig þessar tilfinningar eru ekki bundnar kyni eða
maka heldur ástvinum almennt. Þar er ástarþríhyrningur
í brennidepli sem samanstendur af Martin, kærustunni
Petru og besta vini hans, sem heitir einnig Martin og
er franskur fyrrverandi útigangsmaður. Til að vinna úr
tilfinningaflækjum og takast á við erfiðar ákvarðanir
þarf Martin bæði á Petru og Martin franska að halda og
tilfinningar hans til beggja eru sterkar. Martinarnir tveir
eru svo nánir að Petra heldur að þeir séu elskhugar en
þó er ljóst að svo er ekki. Þeir spegla sig hvor í öðrum og
líta má á þá sem tvær hliðar sama manns; Martin hinn
franski er röddin sem fær Martin sögumann til að leita
annarra leiða en drepa ofbeldismanninn og sýnir honum
að kynferðisofbeldi á sér margar hliðar.
g a g n r ý n i