Spássían - 2012, Blaðsíða 50

50
Á KÁPU þessarar nýjustu bókar Guðbergs Bergssonar
er kort af Íslandi og yfir því sveima svartar uglur í
veiðihug, sem vekur strax grun um að eitthvað sé ekki
alveg eins og best verður á kosið á þessari afskekktu
eyju. Á baksíðunni er skáldsögunni ennfremur lýst sem
„harmrænni dæmisögu um Íslendinga samtímans“ – og
vissulega er hún harmræn að því leyti að hún endar
illa og sögupersónurnar standa jafn illa eða verr að vígi
þá og í upphafi bókar. Sem dæmisaga er hún einnig
harmræn þar sem hún sýnir fyrst og fremst neikvæða
eiginleika íslensks þjóðfélags og þegna þess.
 Hin eilífa þrá segir frá fólki í íslensku úthverfi og
þjóðfélagsmyndin sem dregin er upp er býsna breið,
allt frá miðaldra verkafólki og spilltum presti til unglinga
í gagnfræðaskóla og gamalmenna á elliheimili. Eins
og vill verða í bókum Guðbergs eru persónurnar
margar óaðlaðandi og ekkert er dregið undan þegar
kemur að lýsingum á því sem flestir forðast að tala
eða hugsa um; fólkið borar í nefið, á sér alls kyns mis
viðkunnanlega kynóra og kemur illa fram hvert við
annað. Ádeila bókarinnar beinist einna helst gegn fíkn
fólks í auðfengið fé og rauði þráðurinn sem gengur í
gegnum alla bókina er lottómiði. Aðalpersónan, einrænn
og sérlundaður maður sem kallaður er Feiti, er altekinn
af lottói og tölum, lottóstúlka með hvíta hanska æsir
hann kynferðislega og draumsýn hans er að vinna stóra
vinninginn og eignast „lottóheimili“, fallegt með mörgum
og skærum litum. Að lokum er það þó lottómiðinn sem
veldur hinum harmræna endi þar sem saklaus maður
fellur í valinn sökum peningagræðgi annarra.
 Sjálfsblekking og lygi einkenna líf flestra
sögupersónanna. Sannleikur er almennt illa séður meðal
þeirra, því hann afhjúpar það sem á að vera falið, svo
sem framhjáhald og almenna tvöfeldni. Sannleikurinn
er til dæmis ekki hagstæður fyrir Íslendinginn sem
kemur sér hjá því að kaupa SÁÁ-álfinn með því að
segjast þegar hafa keypt hann; þessi sannleikur er
óþægilegur fyrir alla aðila og því er best að láta satt
kyrrt liggja. Sögumaðurinn talar ennfremur til lesenda
og vekur athygli þeirra á því að þeir eru sjálfir ekkert
betri en persónurnar, enda haldnir hnýsniþörf á háu
stigi. Lygin sem bókin fjallar um endurspeglast einnig í
innskotum sögumanns en hann útskýrir sviðsetningu
og eigin frásagnaraðferð helst til nákvæmlega og
oft fyrir lesendum og ábendingar hans eru stundum
jafnvel ósannar og afvegaleiðandi. Þannig vekur
sögumaðurinn athygli á því að enginn í þessari skáldsögu
er undanskilinn ádeilunni – hvorki hann sjálfur, persónur
né lesandinn.
 Bloggpistlar Guðbergs Bergssonar hafa á
undanförnum misserum vakið misjafna lukku, meðal
annars fyrir að kalla femínisma „meyjarhaftavörn“
og tala um „stelpupussulæti“ í tengslum við
nauðgunarkæru. Það ætti því að gleðja femíníska
lesendur þessarar bókar að þær örfáu persónur sem sjá
í gegnum eigin sjálfsblekkingu og annarra eru konur;
filippeysk verkakona og táningsstelpa í hjólastól eru
vonarglæturnar sem skína í lok bókar.
SKÁLDSAGAN Það var ekki ég eftir þýsk-íslenska
rithöfundinn Kristof Magnusson birtist íslenskum
lesendum í lipurlegri þýðingu Bjarna Jónssonar. Þar
segir frá fremur undarlegu þríeyki: Bankamanninum
Jasper, verðlaunarithöfundinum Henry og Meike sem
vinnur við að þýða skáldsögur Henrys úr ensku á
þýsku. Þau lifa og hrærast í vinnunni og eiga í fáum, ef
einhverjum, merkingarbærum samböndum við annað
fólk. Öll eru þau óánægð með stöðu sína og óttast um
leið að allt sem þau eiga, eru og standa fyrir muni í
einni svipan glatast. Þessi ótti og hversu erfitt það
er að horfast í augu við hann gerir það að verkum að
leiðir þeirra liggja saman.
 Jasper, Henry og Meike skiptast á að segja sögu sína,
hvert með sinni röddu. Meike hefur flúið menningar-
og menntaelítuna í Hamborg, skilið við eigimanninn
og sest að í hrörlegu húsi í sveit þar sem hún bíður
eftir næsta handriti til að þýða. Það lætur þó á sér
standa því Henry þjáist af ritstíflu; hann hefur ekki
skrifað staf í heilt ár og á að auki erfitt með að takast
á við þá staðreynd að hann er að eldast og ævistarfinu
senn að ljúka. Jasper í Chicago gerir hins vegar
ekkert nema vinna; á sér ekkert félagslíf, sinnir varla
fjölskyldunni. Hann hefur ekki einu sinni haft tíma til
að setja saman eitt IKEA-skrifborð og þegar farsíminn
hans sendir honum eftirfarandi áminningu „I dag:
pabbi danardaegur“ (11) eyðir hann skilaboðunum,
enda hefur hann ekki tíma fyrir neina tilfinningasemi.
Hann mætir í bankann eldsnemma á morgnana eða
um miðja nótt þar sem hann kaupir og selur og er
alltaf við það að tapa öllu og eignast allt.
 Röð tilviljana, klúður og misskilningur, einkenna
fléttu sögunnar sem er ansi alvarleg þótt lesandinn
glotti með. Sögur aðalpersónanna þriggja eru þó mis
trúverðugar. Til dæmis er erfitt að trúa því að einn
verðbréfamiðlari geti sett meira og minna allt hagkerfi
heimsins á hausinn, sem og að verðlaunarithöfundur
geti horfið svo að segja af yfirborði jarðar án þess að
nokkur yppi öxlum. Best skrifuð er saga Meike sem
heldur til Bandaríkjanna þegar ekkert bólar á handriti
Henrys. Þar ná persónurnar þrjár saman og enda að
lokum í sveitahúsi Meike þar sem segja má að þær hafi
tapað öllu en um leið engu.
YFIRLESIÐ
Af lottómiðum
og SÁÁ-álfum
Eftir Ástu Kristínu
Benediktsdóttur
Guðbergur Bergsson.
Hin eilífa þrá.
Lygadæmisaga. JPV. 2012.
Að eiga allt
og ekkert
Eftir Helgu Birgisdóttur
Kristof Magnusson. Það var
ekki ég. Þýðandi: Bjarni Jónsson.
Mál og menning. 2012.
g a g n r ý n i