Fjölrit RALA - 10.01.1979, Side 33

-31-
Ræktun útsæðis
Rauðum, sem ekki urðu fullgreind. Einkennin lýstu sér þannig, að blaðrendur
sveigðust upp og minntu á byrjunareinkenni stöngulsýki, en er rætur voru
skoðaðar, sáust sár á þeim og neðsta hluta stöngulsins er minntu á sár er rótar-
flókasveppur (Rhizoctonia solani) og blöðrukláði (Oospora pustulans) geta
valdið. 1 4. töflu eru einnig sýndar uppskerutölur og sést þar gífurlegur munur
Hið lélega Gullauga hefur gefið um 30-40% minni uppskeru en hið góða og hið
lélega rauða útsæði um 20-25% minni uppskeru en hið góða. Ef miðað er við
söluhæfa vöru verður munurinn ennþá meiri.
e) Ályktun. Tilraunin sýnir, að mikill munur getur verið á eiginleikum
útsæðis. Auk sta2rðarmismunar getur verið munur á heilbrigðisástandi og
hæfileika til vaxtar spíranna. Mikill uppskerumunur fékkst, þótt um væri að
ræða sama afbrigði og sömu útsæðisstærð. Verra heilbrigðisástand og tregari
vöxtur spíranna hjá hinu lélega útsæði hafa án efa átt sinn þátt í hinni lélegu
uppskeru, en ekki skal fullyrt um, hvort aðrir þættir hafi verið að verki einnig
II. STOFNRÆKT.
1. Stofnrækt fyrr og nú.
Snemma fara menn að sýna áhuga á kynbótum kartaflna og sérstöku vali á
kartöflum til útsæðis. Haustið 1904 hóf Ræktunarfélag Norðurlands úrval,
þar sem valdar voru góðar kartöflur undan þroskamestu plöntunni í þeim tilgangi
að fá fram betra kyn (Anonymus 1906). Arið 1907 voru valdir úr 2 stofnar af
Bodö-kartöflum og 2 stofnar af íslensku kyni og árið eftir, 1908, eru einnig
valdir frá 22 stofnar af íslenskum kartöflum til úrvalsræktunar. Ekki gaf
þetta úrval þann árangur, sem menn hcfðu vænst (Jakob H. Líndal 1913).
Haustið 1932 hóf Ragnar Asgeirsson, garðyrkjuráðunautur Búnaðarfélags
íslands, úrvalsræktun í bestu afbrigðunum. Ekkert heyrist um þessa úrvals-
ræktun eftir 1935 og virðist hún hafa lognast út af (Ragnar Asgeirsson 1933 og
1935).
Haustið 1936 hóf ölafur Jónsson á Akureyri úrval í Rauðum íslenskum kart-
öflum og var valið eftir uppskerumagni og meðalstærð kartaflanna. Nánar er
gerð grein fyrir þessu úrvali annars staðar í þessu fjölriti (sjá kaflann
um afbrigði), en árangurinn varð mjög góður. Tókst að rækta fram stofn, sem
gaf 15-18% meiri uppskeru og minna smæLki en afbrigðið óvalið (ólafur Jónsson
1943). Þá var einnig á þessum árum rekinn áróður fyrir því hjá Ræktunarfélagi
Norðurlands, að menn veldu útsæði og settu í útsæðiskassa strax við upptöku.
Kartöflurnar myndu þá skaddast minna og minni hætta væri á stöngulsýki og öðrum