Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2016, Síða 6

5
TIL LESENDA
Hinn 6. desember síðastliðinn voru liðin 100 ár frá fæðingu Kristjáns
Eldjárn. Hann birtist okkur á forsíðu Árbókar að þessu sinni við uppgröft á
kumli á Sílastöðum í Eyjafirði haustið 1947. Það rétt grillir í vangasvipinn
undir dökku hattbarði; hann virðist einbeittur með múrskeið í hönd og
bursta, verkfæri svipuð þeim sem fornleifafræðingar nota enn í dag en
klæðnaðurinn kemur þó upp um aldur myndar og tíðaranda. Í moldinni
hefur beinagrind Sílastaðabónda tekið á sig mynd, jarðneskar leifar manns
sem var grafinn þar um þúsund árum fyrr. Eins og f lestir vita voru
kumlarannsóknir helsta hugðarefni Kristjáns en síðar þetta sama ár tók hann
við embætti þjóðminjavarðar og gegndi því í rúm 20 ár, allt þar til hann
var kjörinn forseti Íslands árið 1968. Í þessari Árbók ritar Þór Magnússon
grein um kynni sín af Kristjáni og áhrif hans bæði á sig persónulega og
fræðigreinina og gefur einnig yfirlit um helstu störf hans. Þótt margt hafi
verið ritað um Kristján Eldjárn áður er óhætt að segja að persónuleg sýn
Þórs bæti talsverðu við mynd okkar af honum.
Forsíðumyndin kallast einnig á við myndaþátt Árbókar, en hann
fjallar að þessu sinni um vinnumyndir, þ.e. myndir sem eru teknar af
fornleifafræðingum að störfum við ýmsar aðstæður án þess þó að umhverfið
sé snurfusað sérstaklega eða þeim stillt upp áður en ljósmyndari smellir af.
Sólrún Inga Traustadóttir ritstýrði þættinum.
Í síðustu bók voru birtar myndir af minjum í hættu vegna sjávarrofs. Slík
hætta steðjar að tveimur stórum verstöðvum á Vesturlandi sem fjallað er um
í þessu hefti. Báðir staðirnir eru gríðarlega mikilvægir fyrir sögu íslenskra
fiskveiða: Gufuskálar á Snæfellsnesi voru ein stærsta verstöð landsins og
í Oddbjarnarskeri á Breiðafirði er talið að hafi verið þéttbýlasta svæði á
öllu Íslandi á vertíðum. Greinarnar tvær, ritaðar af Lilju Björk Pálsdóttur
(Gufuskálar) og Guðrúnu Öldu Gísladóttur og félögum (Oddbjarnarsker)
endurspegla bæði aukinn áhuga á rannsóknum á fiskveiðum og
samfélögum í verstöðvum en koma ekki síður til af illri nauðsyn, enda ljóst
að mikilvægar upplýsingar fara forgörðum með hverjum moldarbakka sem
hrynur í sjóinn.
Samfélagslegt hlutverk safna og menningararfs er sífellt meira til
umræðu ekki síst með tilkomu safnafræði við Háskóla Íslands og auknum
fjölda ferðamanna. Slíkar pælingar eiga vel heima í riti um menningarsögu
og hér ritar Sigurjón Baldur Hafsteinsson grein um hið íslenska reðasafn.