Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2016, Side 19

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS18
mönnum til trafala og mæðu. Loks gramdist Kristjáni svo að hann tók sög
úr farangrinum og sagaði mænirásana í sundur í miðju og batt kyrfilega. Þá
gekk betur að hemja spýturnar. En hann kvaðst ekki reyna að lýsa því basli
er tjaldað var með mænirásana þannig þverskubbaða og engin úrræði til að
stúfa þá saman. En leiðangurinn heppnaðist þrátt fyrir það.
Árið 1939 var gerður leiðangur norrænna fornleifafræðinga til Íslands
að frumkvæði Matthíasar Þórðarsonar eins og áður sagði, einkum til að
rannsaka eyðibyggðina fornu í Þjórsárdal, sem menn töldu þá að lagzt hefði
af í miklu Heklugosi árið 1300. Kristján tók þátt í þessum leiðangri og var þar
í hópi Dananna, hópnum sem Aage Roussell arkitekt og fornleifafræðingur
stjórnaði. Þeir grófu upp bæinn í Stöng sem síðan er þekktasta fornrústin
í Þjórsárdal og dæmigerð fyrir hina svonefndu „þjórsárdalsgerð“ í þróun
íslenzka torfbæjarins. Sú rúst var höfð til fyrirmyndar er „Þjóðveldis-
bærinn“ svonefndi var byggður.
Er leið að hausti 1939 tóku ófriðarblikur að hrannast upp og menn
þóttust sjá að stríð kynni að brjótast út í Evrópu. Leiðangursmenn f lýttu sér
því að ljúka því sem lokið varð og síðan héldu menn hver til síns heima og
náðu heim skömmu áður en styrjöldin brauzt út. En Kristján varð eftir hér
heima sem fyrr sagði. Hann settist þá í Háskóla Íslands og lauk meistaraprófi
í íslenzkum fræðum vorið 1944 og fjallaði prófritgerð hans um haugfé úr
kumlum úr heiðnum sið á Íslandi. Þar með má segja að teningnum væri
kastað um starfsvettvang hans í lífinu.
Kristján unni heimasveit sinni og rækti alla tíð mjög tengslin við sína
gömlu heimabyggð og sögu Svarfaðardals og íbúana þar. Hann hafði áhuga
á að rannsaka íslenzkar fornleifar og var þá nærtækast að hefjast handa
heima fyrir, í Svarfaðardal. Honum var Svarfdæla saga að vonum hugleikin,
fornsaga heimabyggðarinnar. Í sögunni segir frá Klaufa Hafþórssyni er bjó
þar í dalnum og töldu menn sig vita um rústir af bæ hans og var þar kallað
í Klaufanesi. Kristjáni lék hugur á að rannsaka bæ Klaufa, en ekki virtist
honum sá staður líklegur sem menn bentu á, en skammt þaðan fann hann
fornlega rúst sem virtist geta bent til landnámsaldar. Matthías Þórðarson
fól Kristjáni að rannsaka þessa rúst sem hann gerði sumarið og haustið
1940. Þarna kom í ljós dæmigerður fornaldarskáli, langhús með sveigðum
veggjum, langeldi á gólfi og setum með veggjum, mjög af sömu gerð og
víkingaaldarskálar sem kunnir voru í nálægum löndum og einnig höfðu
komið í ljós við rannsóknir norrænu fornleifafræðinganna hér 1939, svo
sem í Skallakoti og á Ísleifsstöðum, einnig af sömu megingerð og „hofið“
svonefnda á Hofstöðum. Síðar hafa víða fundizt skálabyggingar af sömu gerð