Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 2016, Blaðsíða 215

ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS214
virðist sérlega óvenjuleg og ekki sterkar vísbendingar um hlutverk þeirra.
Allar eru þær þó túlkaðar eftir því hvaða hlutverkum þær eru taldar hafa
þjónað, t.d. geymsla, vinnuhús, gripahús. Hús 1 er talið hafa verið smíðahús
enda virðast þar vera ummerki um málmsmíðar og eldstæði, en engin
brennd dýrabein sem hefðu sýnt fram á búsetu manna (bls. 165). Gripasafnið
samanstóð af 296 gripum og virðist staðfesta aðrar vísbendingar um aldur: Að
líkindum var búið á staðnum frá því síðla á níundu öld eða í upphafi þeirrar
tíundu en ekki er ljóst hversu lengi búsetan varði. Vísbendingar um aldur eru
ræddar víða í textanum og eru stundum nokkuð ruglingslegar, en ummerki
um mannvist á hinum meinta blótstað virðast yngri en landnámsgjóskan;
landnámsgjóskan er hins vegar ekki rædd í samhengi við íveruhúsin.
Geislakolsgreiningar úr ýmsum mannvistarlögum gefa til kynna að búið hafi
verið á staðnum á tíundu öld og hugsanlega lengur (bls. 168-169, 378-379).
Jafnvel þótt Bjarni vilji leggja til að fólk hafi búið á staðnum frá því „skömmu
eftir að landnámslagið féll og yfirgefið hann nálægt árinu 1000“ (bls. 379)
virðast rökin of veikburða og ónákvæm til að hægt sé að halda því fram.
Síðast en ekki síst þarf að ræða hvort það var í raun blóthús og blótstaður í
Hólmi. Ef svara ætti spurningunni út frá þeim vísbendingum sem kynntar eru
í bókinni myndi ég segja: Nei. Á bls. 430 telur Bjarni upp átta mikilvægustu
rök sín fyrir því af hverju hann telur að trúar- eða helgiathafnir hafi farið fram
á staðnum. Engin þeirra eru sannfærandi: Hvorki gripasafnið, byggingin eða
annað í kring gefa ástæðu til að ætla annað en hér sé venjulegt jarðhús. Mikil
áhersla er lögð á það sem eru kallaðir soðsteinar í bókinni en fyrir mér líta
þeir út eins og venjulegir steinar af ýmsum stærðum og virðist dreifing þeirra
ekki styðja röksemdafærsluna (bls. 351). Á bls. 352 er mynd þar sem „má sjá
hrúgur af soðsteinum sem safnað hefur verið saman í einum fermetra og
þeim raðað í miðju fermetrans.“ Ég er ekki viss um hvað þetta á að tákna.
Hvenær og hvers vegna var steinunum safnað saman? Það eru einnig svæði
á hinum meinta blótstað þar sem eldur hefur verið kveiktur, og tvær tómar
gryfjur sem eru túlkaðar sem barnakuml (en engin mannabein varðveitt) en
hvað má ráða af þessu? Það er ekkert í þessum gögnum sem líkist sumum
hinna meintu hofa á meginlandi Skandinavíu, ekki einu sinni í Ranheim.
Bókin er heillandi af ýmsum ástæðum en það veldur mér áhyggjum hversu
langt er gengið í að gera of mikið úr tiltölulega hefðbundnum fornleifum.
Ef umgjörð bókarinnar eykur áhuga almennings á Íslandi á fornleifafræði
er það ágætt. Ef lesendur trúa öllu sem stendur í henni er það áhyggjuefni.
Þýðing: Birna Lárusdóttir