Stefnir - 01.06.1955, Blaðsíða 11

MANNERFÐIR
9
Hver litningaþráður er nefnilega- eins
og járnbrautarlest með ótal mismun-
andi vögnum. Þar situr margt fólk
innanborðs, hvert síns sinnis, mismun-
andi sterkt og getur beitt áhrifum sín-
um í ákveðna átt.
Þræðir þessir samanstanda af þús-
undum örsmárra erföastofna eða
„gena“, sem hafa ákveðið sæti á
þræðinum og eru að eðli sínu ólík öll-
um öðrum genum hans. Þessi sérstaka
gerð hvers erfðastofns kemur bezt
fram í því, að hver og einn hefur
ákveðnu hlutverki að gegna í myndun
hins flókna lífræna kerfis, sem hver
einstaklingur er gerður úr. Þannig
veldur eitt gen því að einstaklingurinn
er brúneygur og annað því, að hann
er rauðhærður.
Það er auðvelt að skilja fjölbreytni
genanna og verkana þeirra, þegar at-
hugað er að litningarnir eru myndaðir
úr mjög flóknum eggjahvítusambönd-
um, er innihalda kjarnasýru. Af efna-
samböndum þessum er til geysileg
mergð með mismunandi eiginleikum.
Geta þau t.d. verkað sem gerhvatar á
efnabreytingar, sameinazt öðrum efn-
um auðveldlega í myndun nýrra efna-
sambanda og stjórnað uppbyggingu
flókinna efna úr einföldum o.m.fl. Er
því ekkert undarlegt, að hvert gen
hafi ákveðna verkan ólíka öllum öðr-
um,
ess var áður getið, að genin hefðu
ákveðið sæti á litningaþræðinum
en í hverri líkamsfrumu væru sam-
stæðir litningar hvor frá sínu foreldri.
Til ákveðins erfðastofns frá .föðurnum
stmrar því annar frá móðurinni og eru
þeir kallaðir saiiistæð gen (allel).
Þurfa þessi gen ekki alltaf að vera
nákvæmlega eins i eðli sínu. En sá
smávægilegi mismunur, sem getur ver-
ið á samstæðum genum veldur hins-
vegar hinum miklu tilbrigðum í erfð-
um lífveranna. Afbrigðið eða afbrigðin
frá hinu eðlilega geni hafa orðið til
við stökkbreytingar, sumar æva gaml-
ar, en ekki áunna hæfileika.
Þar sem hver líkamsella hefur tvö
pör litninga (er tvílitna) og hefur
þannig tvö samstæð gen, geta þau ým-
ist verið sama eðlis, arfhrein, eða
misjöfn að eðli, arfblendin. Séu sam-
stæð gen misjöfn að eðli, er tíðast að
annaÖ, hið eiginlega gen nái yfirhönd-
inni í myndun eiginleikans. Er það þá
kallað ríkjandi (merkt með upphafs-
staf) en hitt víkjandi (merkt með
litlum staf).
Þannig getur bið eiginlega gen, er
veldur hrokknu hári (A) komið frá
móðurinni í gegnum eggfrumuna og
ríkt yfir og dulið hið víkjandi gen fyr-
ir sléttu hári (a), sem e.t.v. kom frá
föðurnum, en eigi að síður er þessi
tilhneiging fyrir sléttu hári til í erfða-
heild einstaklingsins (Aa) og getur
aftur komið fram á ættingjum hans,
ef það mætir öðru geni með ríkjandi
eiginleika.
Það er því fjarri því að allir þeir
eiginleikar sem búa í erfðaheild ein-
staklingsins komi fram og er það næg
orsök þess að svipfar hans er frábrugð-
dð eðlisfarinu, en auk þess gætir hinna
utanaðkomandi áhrifa mikið við alla
mótun einstaklingsins og geta þau oft
og tíðum valdið því að ákveðnir eig-
inleikar koma aldrei fram.
ess var getið hér að framan, að til
hvers einstaks litnings í litninga-
hópi sáðfrumanna svaraöi annar sams-