Bændablaðið - 11.03.2021, Qupperneq 40

Bændablaðið | Fimmtudagur 11. mars 202140
SAMFÉLAGSRÝNI
Árið 1944 var stofnað lýðveldið
Ísland. En hvað er lýðveldi?
Norður-Kórea, Íran og Kína
eru lýðveldi. Flest ríki heims
eru lýðveldi en það er lýðræðið
sjálft sem segir til um stjórn-
arhætti lands.
Lýðræðið byggist á því að
völd ríkisins komi frá fólkinu
en ekki ríkinu sjálfu. Bandaríski
heimspekingurinn John Dewey
áleit að lýðræði væri fyrst og
fremst trú á manneskjuna sem
virka skynsemisveru, að hið lýð­
ræðislega samfélag verði ekki að
veruleika nema einstaklingarnir
sem byggja það hafi ræktað með
sér lýðræðislegt einstaklingseðli.
Lýðræðið er mikilvægast öllu í
lýðveldi, því grunnur þess byggist
á að valdið í samfélagi okkar eigi
frumuppsprettu sína hjá fólkinu.
Innan þess þrífst tjáningarfrelsi
sem leiðir af sér upplýstar ákvarð­
anir. Og við höfum réttinn til að
kjósa valdhafa, sem við gefum
umboð til að starfa á Alþingi fyrir
okkar hönd.
Þó er það svo að þótt íslenska
ríkið teljist réttarríki og stjórnar­
skráin gefi fögur fyrir heit þýðir
það ekki að svo sé. Stjórnarskrá
lýðveldisins er æðsta réttarheimild
Íslands, sem öll önnur lög landsins
verða að lúta. Það voru vonbrigði
að lesa yfir stjórnarskrána og finna
að orðið „lýðræði“ kemur hvergi
fyrir. Eingöngu orðið „lýðveldi“.
Hvergi kemur fram mikilvægi
þess að vernda lýðræðið (upp­
sprettu valdsins).
„Forræðishyggja er hugtak
sem gjarnan er notað um
stjórnmálastefnur sem vilja hafa
ríkisvaldið sterkt, lagaboð mörg
og athafnafrelsi einstaklinga
takmarkað meðan ríkisvaldið
tekur ákvarðanir fyrir fólkið
og stendur í framkvæmdum.
Meginhugsun forræðishyggju
er sú að almennir borgarar séu
almennt ekki færir um að hugsa
skynsamlega eða rökrétt, og því
þurfi að stjórna og stýra athöfnum
þeirra með valdboði til að tryggja
að þeir fari sér eða öðrum ekki
að voða.“
Forræðishyggja er orðið
útbreitt mein í íslensku stjórnar­
fari. Þetta sjáum við orðið víða
innan stjórnkerfisins og nýjasta
æðið er náttúruverndin.
Hvar er virðingin fyrir lýð ­
ræðis legri stjórnskipan Þjóð­
lendna Íslendinga?
Hvers vegna finnst fólki það
aðlaðandi mynd að gefa sitt eigið
land til risastórrar ríkisstofnunar,
með lagabákni sem ekkert lýðræði
nær til, eingöngu vegna þess að
orðin „þjóðgarður“, „komandi
kynslóðir“, „náttúruvernd“ og
„utanvegaakstur“ er notað?
Fallega skreytt áróðurs­stikkorð
sem hamrað er nógu oft á til að
menn taki trúna.
Erum við kannski orðin svo
leiðitöm að nóg er að kalla „úlfur
úlfur“ svo fjöldinn fylki sér í
línu eins og sauðfé, með töfra­
flautuleikarann í broddi fylkingar
á glimmerstráðum vegslóða á leið
til Sælulands?
Náttúruvernd sem breytist í
trúarbrögð er hættuleg trú. Innan
þess rúmast engin rök.
Í skrá Umhverfisstofnunar
ríkisins á fjölda skráðra tilfella
utanvegaaksturs 2019, sést að
vandinn er mestur á Breiða­
merkur sandi. Síðast þegar ég
vissi var Breiðamerkursandur
innan Vatnajökulsþjóðgarðs.
Hann er alls ekki eini staðurinn
innan þjóðgarðs í þessari skrá.
Og að hlusta á forsætisráðherra í
sjónvarps sal grípa til þeirra einu
raka fyrir stofnun miðhálendis­
þjóðgarðs að stöðva þurfi utan­
vega akstur, er sorglegt dæmi um
fá fræði og vanþekkingu á stað­
reynd um. Svo ég tali nú ekki um
áróðurinn.
Þjóðgarður stöðvar ekki
utanvega akstur. Að halda slíku
fram er jafngáfulegt rökum UST
að friðlýsa þurfi stór uppgróin
landsvæði vegna ágangs lúpínu,
erlendra trjátegunda og minks
(því auðvitað gefur augaleið að
þessar tegundir gufi af sjálfsdáð­
um bara upp af guðs náð, eftir að
búið er að blessa landið formlega
af yfirvöldum).
Samvinna og lausnamiðun í
þágu fjölbreytni og almannaréttar
virðist ekki eiga sæti innan þessarar
stefnu. Enda er einkennilegt,
þegar til landsins koma hópar
af erlendum sjálfboðaliðum til
að vinna í þjóðgörðunum, er
íslenskum sjálfboðaliðum í sam­
tökum eins og 4x4 klúbbnum
vísað á dyr. Þeir eru ötulir í ýmsum
verk efnum í samstarfi við t.d.
UST, Landgræðsluna o.fl. og hafa
metnaðarfulla stefnu innan sinna
raða þar sem unnið er að fræðslu
um ábyrgan ferðamáta í sátt við
náttúruna og leggjast hart gegn
hvers konar utanvegaakstri. Þessi
umræða er yfirleitt alltaf þögguð
niður með uppmálaðri ímynd þar
sem samasemmerki er sett á milli
náttúruníðings og eiganda jeppa á
stórum dekkjum.
„Komandi kynslóðir“ er vin­
sælt slagorð þar sem forræðis­
hyggjan ríður um sem riddari á
hvítum hesti tilbúinn að bjarga
komandi kynslóðum frá sjálfum
sér.
Við höfum engan rétt á að
binda hendur þeirra með óaftur­
kræfum aðgerðum, vegna þess að
það sem bíður þeirra í framtíðinni
er okkur hulið í dag.
Það er sérkennilegt að
skoða sögu þess vinstri sinnaða
flokks sem nú breiðir út grænu
skattavængi sína. Í fyrri stjórnartíð
þeirra sá flokkurinn sérstaklega
um að þrýsta stóriðjunni á Bakka
og Helguvík í gegn á ógnarhraða
rétt fyrir kosningar með upp­
hefjandi og fegrandi orðum. Þá
var lítið mál að umturna Þeista­
reykjum. Skyndilega stendur
sama fólkið grenjandi af frekju
í pontu Alþingis yfir því að fá
ekki óhindrað að stofnanavæða
hið heilaga trúaraltari þeirra á
hálendinu til að koma í veg fyrir
alla orkuvinnslu.
Það væri þá heiðarlegra að
boða til þjóðaratkvæðagreiðslu
um svo stórt mál sem varðar
hagsmuni okkar allra. Ekki bara
þjóðgarðssinna. Það væri lýðræði.
Náttúruvernd með valdboðum og
hótunum um fangelsisvist á ekk­
ert skylt við slíkt.
Ágústa Ágústsdóttir
Höfundur er sauðfjár-
og ferðaþjónustubóndi
sem og lýðræðissinni.
á norðausturlandi.
Lýðræði ofar ríki!
Ágústa Ágústsdóttir.
Líf eða dauði íslensks
landbúnaðar – 3. hluti
Undanfarið hafa lífleg skrif
um íslenskan landbúnað og
innflutning landbúnaðarvara birst
á hinum ýmsu miðlum. Svo virðist
sem rannsóknir og skrif Ernu
Bjarnadóttur hagfræðings og verk-
efnastjóra Mjólkursamsölunnar í
fjölmiðla hafi vakið upp draug. Í
kjölfarið virðast flestir „sótraftar
hafa verið á sjó dregnir“ af hálfu
talsmanna galopins og óhefts
innflutnings landbúnaðarvara.
Þannig hefur talsmaður Félags
atvinnurekenda (lesist Félags
innflytjenda) verið duglegur að skrifa
um þessi mál, þrátt fyrir að um flest fari
hann með hálfsannleik og/eða fleipur
auk þess að skauta óskammfeilið
framhjá ýmsum staðreyndum. Gamall
draugur úr háskólasamfélaginu sem
ber titil hagfræðiprófessors hefur
verið endurlífgaður og ræðst af
sinni alkunnu „snilld“ á íslenska
framleiðslu í sveitum landsins
veifandi þeim „sannleika“ sem
hentar málstaðnum og styður við
fyrirframgefna niðurstöðu hans.
Síðast en ekki síst ber að nefna að
svo virðist sem forstjóri hinnar
virtu Samkeppnisstofnunar sé
loks kominn út úr skápnum með
skoðanir sínar og sé genginn í lið
með Félagi atvinnurekenda. Allavega
er erfitt að skilja yfirlýsingar hans
og aðdáunarhróp í garð félagsins
á fundi nýverið öðruvísi. Hvernig
forstjóranum mun takast að sannfæra
ráðherra málaflokksins, þingmenn
og þjóðina um hlutleysi sitt í starfi
eftir áðurnefndar yfirlýsingar á eftir
að koma í ljós, en upphlaupið hlýtur
að vera íhugunarefni fyrir pólitíkina.
Ekki verður rætt um stöðu
landbúnaðar á Íslandi án þess
að ræða stöðu innflutnings og
smásöluverslunar í sömu andrá.
Reyndar er sú staða einmitt það sem
Félag atvinnurekenda vill forðast að
ræða í samhengi. Þó geta allir séð í
hendi sér að annað hefur áhrif á hitt.
Þannig er tómt mál að tala hátíðlega
út um annað munnvikið um stuðning
við íslenskan landbúnað á meðan
innflutningur er stóraukinn og tollar
lækkaðir í sífellu og það þrátt fyrir
að skortur sé á fólki til að neyta alls
þessa innflutnings ofan á innlendu
framleiðsluna.
Ef stjórnmálamenn vilja að
landbúnaður gangi upp hér á landi þarf
að gera eins og aðrar þjóðir, það er að
takmarka innflutning og tengja hann
við raunverulega þörf markaðarins
í stað þess að hann miðist við
gróðasjónarmið stórverslunarinnar.
Svo er einkennilegt til þess
að hugsa að á meðan forstjóri
Samkeppnisstofnunar talar gegn
hagræðingu og samvinnu hjá
afurðastöðvum í kjötvinnslu og
reyndar öllum landbúnaði, er hér
á landi allt að því einokun á sviði
innflutnings og smásöluverslunar
með matvöru. Ef sú staða er á
einhvers ábyrgð, þá er það einmitt
Samkeppnisstofnun sem hana ber og
títtnefndur forstjóri.
Svo er það nú einmitt þannig
að græðgi eigenda þessarar
einokunarverslunar hérlendis er það
sem er að drepa íslenska framleiðslu.
Þannig virðist sem forstjóri
Samkeppnisstofnunar sé dottinn úr
stereó og spili bara í mono.
Á síðustu misserum hefur
tiltölulega lítill hópur fólks unnið
markvisst að því að tala niður
íslenskan landbúnað. Það hefur ýmist
verið gert í nafni umhverfisverndar
eða á þeim grunni að sumum finnist
óeðlilegt að borða kjöt og þá um
leið að öllum öðrum eigi að finnast
það líka. Svo langt hefur verið
gengið í áróðrinum gegn innlendri
framleiðslu að nú hefur íslenskt
verkfræðifyrirtæki smíðað smáforrit
sem allir geta stimplað inn í og fengið
svar um kolefnislosun viðkomandi
matvöru. Þannig virðist því nú haldið
fram að hvergi í heiminum sé eins
mikil mengun af landbúnaði og hér
á landi og að minni mengun hljótist
af því að flytja matvöru heimshorna
á milli þar sem flutningurinn hafi svo
lítil áhrif á mengunina. Hvergi er sagt
frá því hvernig þessar niðurstöður eru
fengnar né hvaða forsendur eru fyrir
útreikningunum. Það er af og frá að
allir hlutir séu sjálfkrafa staðreynd
aðeins vegna þess að háskólagengnir
„sérfræðingar“ hafi komist að
niðurstöðunni. Það er nefnilega
þannig að það er hægt að reikna sig
til hvaða niðurstöðu sem er.
Það er val á forsendum og notkun
þeirra sem ræður miklu um útkomuna
og alls ekkert sjálfgefið að það sé
neitt vísindalegt við hana. Til að gefa
hugmynd úr allt annarri átt um hvað
ég á við væri kannski hægt að segja
litla sanna sögu:
Fyrir allmörgum árum var spurt á
prófi í grunnskóla hver mismunurinn
væri á massa eplis eftir því hvort það
væri á jörðinni eða tunglinu. Einn
nemendanna svaraði samkvæmt því
sem fjölskyldumeðlimur hafði sagt
honum, að massinn væri sá sami á
báðum stöðum. Kennarinn gaf rangt
fyrir svarið í samræmi við það sem
í kennslubókinni stóð. Þar með
er þó ekki öll sagan sögð þar sem
fjölskyldumeðlimur nemandans var
ekki sáttur við að hafa valdið lakari
einkunn með ráðleggingum sínum
og hafði samband við kennarann.
Þeir rökræddu málið og urðu svo
sammála um að rangt væri farið með
í kennslubókinni þar sem massinn
getur aldrei orðið mismunandi, heldur
væri það þyngd eplisins sem breyttist
þar sem mismikið þyngdarafl væri á
jörðinni og tungl inu. Þannig er vel
mögulegt að rökræða þurfi gefnar
forsendur bak við kolefnisútreikninga
verkfræðifyrirtækisins til að fá
réttari niðurstöðu og í raun alveg
bráðnauðsynlegt að það verði gert
opinskátt svo ekki séu falsfréttir af
kolefnisspori hinna ýmsu matvæla
í umferð.
Það er öllum hollt að stunda
gagnrýna rökhugsun og trúa ekki
athugunarlaust öllu sem sagt er
og skrifað. Til að mynda skrifar
undirritaður þessa grein út frá sínum
skoðunum og því sem hann telur vera
staðreyndir mála. Því er ekki úr vegi að
næst þegar þú lest eða hlustar á fréttir,
skoðanapistla eða annað á netinu eða
í hefðbundnu fjölmiðlunum, að taka
öllu með fyrirvara. Ef til vill þarfnast
viðkomandi málefni frekari rökræðna
til að rétt niðurstaða fáist. Það er
líka mikilvægt að komast sjálfur að
niðurstöðu í stað þess að trúa í blindni
á handhafa sannleikans, en hann er
víða að finna í þjóðfélaginu. – Góðar
stundir.
Högni Elfar Gylfason
Höfundur er sauðfjárbóndi í
Skagafirði og áhugamaður um
þjóðmálin.
Högni Elfar Gylfason.
Leiðbeiningar um flokkun landbúnaðarlands:
Sveitarfélögum gert að flokka allt ræktanlegt land
Atvinnuvega- og nýsköpunar-
ráðuneytið hefur gefið út leiðbein-
ingar um flokkun landbúnaðar-
lands. Með leiðbeining unum er
lögð áhersla á að flokka land sem
nýtist til ræktunar á matvælum og
fóðri, með tilliti til fæðuöryggis og
jarðarlaga. Niðurstöður flokkunar
er ætlað að nýtast sveitarfélögum
sem forsendur við skipulags-
ákvarðanir um landnotkun við
gerð aðalskipulags.
Leiðbeiningarnar voru unnar
á grundvelli jarðalaga, en með
breytingum á þeim í júlí síðast­
liðnum varð ráðherra heimilt að
gefa út slíkar leiðbeiningar – um
hvernig skuli flokka landbúnaðar­
land í aðalskipulagi, í samvinnu við
yfirvöld skipulagsmála. Að gerð
leiðbeininganna stendur atvinnu­
vega­ og nýsköpunarráðuneytið í
samstarfi við Skipulagsstofnun og
Landbúnaðarháskóla Íslands.
Flokkun á öllu ræktanlegu landi
Leiðbeiningunum er skipt upp í
fjóra kafla. Í öðrum kafla er almennt
fjallað um ræktunarland á Íslandi;
útlistun á mismunandi gerðum
þeirra. Í þriðja kafla er svo fjallað
um mismunandi hæfni lands til
ræktunar og sérstaklega fjallað um
land sem hentað gæti til akuryrkju.
Fyrst er fjallað um almenn skilyrði
og síðan gæði lands og jarðvegs, til
fróðleiks og nánari upplýsinga. Þar
eru einnig talin upp lagaleg ákvæði
sem hindrað geta ræktun á landbún­
aðarlandi.
Í fjórða kafla eru settar fram skil­
greiningar á þeim fjórum flokkum sem
leiðbeiningarnar ná til. Þar er tekið
fram að gert sé ráð fyrir að sérhvert
sveitarfélag flokki allt ræktanlegt land
innan síns lögsagnarumdæmis. Allt
ræktanlegt land er skilgreint sem land
sem liggur neðan við 300 metra yfir
sjó, er utan þéttbýlis, hefur ekki verið
ráðstafað varanlega til annarra nota
og kemur ekki til álita til ræktunar af
náttúrufarslegum ástæðum – eins og
ár og vörn. /smh