Bændablaðið - 02.12.2021, Qupperneq 4

Bændablaðið | Fimmtudagur 2. desember 20214
FRÉTTIR
Fyrsta helgin í sölu íslenskra
jólatrjáa er nú fram undan í
íslenskum jólaskógum skóg-
ræktarfélaganna og einnig bjóða
skógarbændur upp á íslensk tré
úr sínum skógum.
Danskur Nordmannsþinur hefur
löngum verið ráðandi á íslenskum
heimilum í jólahaldinu, enda að
mörgu leyti ákjósanlegt jólatré. Svo
virðist sem áhugi Íslendinga á að
sækja sér tré í skóginn sé vaxandi
– og þjóðfélagsumræðan sé tals­
vert hliðholl innlendri framleiðslu
– og þegar tölur um innflutning eru
skoðaðar virðist hafa orðið talsverður
samdráttur á síðasta ári, sem er við­
snúningur frá fyrri árum.
Þórveig Jóhannsdóttir, starfs­
maður Skógræktarfélags Íslands,
segir að í grófum dráttum sé hægt að
segja að innflutningur hafi á undan­
förnum árum verið að aukast á dönsk­
um Nordmannsþin en sala íslenskra
jólatrjáa sé frekar svipuð. Hins vegar
hafi orðið breyting á þessari þróun
á síðasta ári þegar innfluttum trjám
fækkaði en sala á innlendum jókst.
„Þess ber þó að geta að tölurnar sem
ég hef undir höndum sýna fjölda trjáa
sem er innfluttur en ekki sölu á þeim.
Einnig þarf að hafa í huga að erfitt
getur verið að fá upplýsingar um
raunverulega sölu íslenskra jólatrjáa,
svo líklega er um eitthvert vanmat sé
um að ræða,“ segir Þórveig.
Stuðningur við íslenska skógrækt
og umhverfisáhrifin
Raunar sýna tölur Þórveigar
að fjöldi innfluttra danskra
Nordmannsþinstrjáa jókst mjög á ár­
unum frá 2017 til 2019, eða úr 23.706
trjám í 37.147. Á sama tíma var fjöldi
seldra íslenskra trjáa á bilinu sjö til
átta þúsund. Á síðasta ári fækkaði
þeim innfluttu niður í 24.441 tré, en
salan á íslenskum trjám fór úr 7.225
í 8.134 á síðasta ári.
Íslensku skógræktarfólki ber
saman um að ávinningurinn af því
að kaupa innlent tré sé margvíslegur;
með því að kaupa íslensk jólatré gerir
það viðkomandi skógræktanda kleift
að gróðursetja tugi annarra – með til­
heyrandi jákvæðum áhrifum á kolefn­
isbókhaldið. Þá keppi innlenda fram­
leiðslan í mörgum tilfellum við tré
sem hafa verið ræktuð á akri, þar sem
beita þarf eiturefnum gegn illgresi og
skordýrum. Þá er ónefnt kolefnisspor
innflutningsins og sú áhætta sem felst
í því að flytja inn lifandi efni, að með
því geti borist óværa sem mögulega
leggst á innlendan gróður.
Stafafuran enn langvinsælust
Að sögn Þórveigar er stafafuran enn
langvinsælasta jólatréð. Samkvæmt
tölum Skógræktarfélags Íslands var
hún valin í 62 prósenta tilvika af inn­
lendum trjám. Sitkagreni (16 pró­
sent) og rauðgreni (13 prósent) koma
þar næst á eftir. „Árið 1993 þá var
rauðgrenið vinsælasta íslenska jóla­
tréð okkar en þá var það 64 prósent
af sölu íslenskra jólatrjáa. Stafafuran
hefur síðan aukið vinsældir sínar
jafnt og þétt og er nú vinsælasta ís­
lenska jólatréð,“ segir Þórveig.
Framtíðin í fjallaþin?
Nordmannsþinurinn er vinsæl og
falleg tegund, en það er ekki á allra
vitorði að ein þinstegund telst til ís­
lenskra jólatrjáa. Það er fjallaþinur
sem á undanförnum árum hefur verið
gróðursett nokkuð af. Hún seldist þó
ekki nema í tveimur prósenta tilvika á
síðasta ári og segir Brynjar Skúlason
hjá Skógræktinni að ástæðan sé sú
að frekar lítið framboð hafi verið af
honum hingað til.
„Það var lítillega gróðursett af
honum upp úr 2000 og því hefur
lítið komið á markað síðustu ár, enda
tekur framleiðsluferillinn um 15 ár.
Við vitum í dag að til dæmis fjalla­
kvæmi frá Colorado hafa reynst vel
sem jólatré og því er ekkert til fyrir­
stöðu að hefja jólatrjáaræktun þins
þar sem ræktunarskilyrði eru góð.
Enginn hefur þó lagt í umfangsmikla
ræktun að því ég best veit,“ segir
Brynjar og bætir við að fjallaþinur sé
barrheldinn, mjúkur viðkomu og ilmi
vel – og sé því frábær sem jólatré.
Hann segir að vilji fólk kaupa
fjallaþin sem jólatré verður það að
hafa samband við aðila sem selja
íslensk jólatré; Skógræktin, skóg­
ræktarfélög og einstaka skógar­
bændur sem gætu átt fjallaþin í
sínum skógum.
„Undanfarin þrjú ár hefur verið
gróðursett nokkuð af fjallaþin sem
mun skila sér á markað í framtíð­
inni. Það magn er þó hvergi nærri
nóg til að koma í staðinn fyrir inn­
fluttan Nordmannsþin. Best væri
að auka hlutdeild íslenskra trjáa
sem mest því öllum innflutningi
á lifandi efni fylgir hætta á að til
landsins berist óværa sem getur
lagst á innlendan gróður. Búið er
að stofna til frægarða af fjallaþin
sem munu bera fræ með tíð og
tíma.
Sá efniviður mun gefa hærra
hlutfall af jólatrjám en þau kvæmi
sem notuð hafa verið til þessa enda
sérvaldir klónar úr bestu kvæm­
um og með fallegt jólatrjáaútlit.
Jólatrjáarækt hefur ekki verið sér­
stakur hluti af bændaskógaverk­
efninu. Ég held að það sé löngu
tímabært að skoða þann möguleika
og stefna að því að eingöngu verði
íslensk tré á markaði hérlendis,“
segir Brynjar enn fremur um
möguleika fjallaþinsins. /smh
Mynd / Ragnhildur Freysteinsdóttir
Tegund Fjöldi Hlutfall
Stafafura 5.080 62,4%
Sitkagreni 1.164 14,3%
Rauðgreni 924 11,4%
Blágreni 585 7,2%
Fjallaþinur 126 1,5%
Lindifura 66 0,8%
Tegund óskilgreind 189 2,4%
Samtals: 8.134 100,0%
Heimild: Skógræktarfélag Íslands
Seld íslensk jólatré 2020
Tvær gerðir eru til af fjallaþin; grænleit og bláleit. Meðfylgjandi myndir sýna
vel þennan mun. Myndir / Brynjar Skúlason
KPMG hefur gefið út skýrslu um
greiningu á fyrirkomulagi opinbers
eftirlits á grundvelli laga um holl-
ustuhætti, mengunarvarnir og mat-
væli. Í niðurstöðum kemur fram
að þrátt fyrir fyrirmæli í löggjöf
virðist ekki hafa tekist að samræma
að öllu leyti eftirlit á milli heilbrigð-
isnefnda sveitarfélaganna, sem hafa
umsjón með eftirlitinu.
Úttektin er unnin á grundvelli
samnings við atvinnuvega­ og
nýsköpunarráðuneytið, í samstarfi við
umhverfis­ og auðlindaráðuneytið.
Ósamræmi í verklagi og skráningu
Í greiningunni koma fram ýmsir
gallar á fyrirkomulaginu, meðal
annars að skortur sé á samræmi
verklags og skráningu meðal heil­
brigðisnefndanna.
Tilefni skýrslugerðarinnar eru
ábendingar sem ráðuneytinu höfðu
borist um áskoranir við núverandi
eftirlitskerfi. Óskaði ráðuneytið eftir
greiningu á því auk tillagna um hugsan­
lega endurskoðun. Greiningin KPMG
fólst í því að útbúinn var spurninga­
listi með 11 opnum spurningum ásamt
spurningum um framkvæmd eftirlits á
árinu 2019. Spurningalistinn var lagð­
ur fyrir fulltrúa allra heilbrigðisnefnda,
auk fulltrúa frá Matvælastofnun og
Umhverfisstofnun.
Tryggja ber samræmt eftirlit
Opinbert eftirlit með hollustuháttum,
mengunarvörnum og matvælum var á
ábyrgð tólf stjórnvalda þegar greining
KPMG var gefin út; tíu heilbrigðis­
nefndir sveitarfélaga höfðu umsjón
með framkvæmd staðbundins eftirlits
á tíu samsvarandi heilbrigðiseftirlits­
svæðum. Umhverfis stofnun gegnir
samræm ingarhlutverki hvað varðar
hollustuhætti og mengunarvarnir, en
Matvælastofnun hefur yfirumsjón með
matvælaeftirliti.
Skiptist greining KPMG í tvo hluta;
annars vegar á stöðu eftirlits með
mengunarvörnum og hollustuháttum
og hins vegar matvælaeftirlits. Í kafl­
anum um matvælaeftirlit er þess getið
að bæði í matvælalögum og lögum
um hollustuhætti og mengunarvarnir
sé tekið fram að tryggja beri að fram­
kvæmd eftirlits sé með sama hætti á
landinu öllu.
Greining KPMG leiðir í ljós að
eftirlitsaðilar virðast í stórum drátt­
um fara eftir sömu grunnviðmiðum,
bæði hvað varðar matvælaeftirlit en
einnig í eftirliti með hollustuháttum
og mengunarvörnum. „Utanumhald
og skráning er hins vegar mismun­
andi milli eftirlitsaðila sem kann að
hafa áhrif á nálgun og verklag í eins­
tökum atriðum, t.d. varðandi mat á
nauðsynlegri tíðni eftirlitsheimsókna.
Mismunandi verklag við skráningu
torveldar einnig samanburð á umfangi
eftirlits og á skilvirkni eftirfylgni.
Birting eftirlitsskýrslna er ekki orðin
almenn enn sem komið er,“ segir í
samantekt um framkvæmd eftirlits.
Munur á beitingu
þvingunarúrræða
Þá virðist nokkur munur á beitingu
þvingunarúrræða milli eftirlitsaðila
– og beiting formlegra áminninga er
víða takmörkuð. Eftirfylgni með frá­
vikum virðist í talsverðum mæli fara
eftir óformlegum leiðum fremur en
formlegum þvingunarúrræðum.
Greining KPMG leiðir einnig í ljós
að heilbrigðisnefndir nýta mismunandi
kerfi eða gagnagrunna til utanumhalds
um sitt eftirlitsstarf sem getur valdið
ósamræmi í skráningu. Er mælst til
þess að eitt kerfi sé notað við fram­
kvæmd eftirlits, eða að lágmarki að
tryggja skil upplýsinga á samræmdu
formi til Matvælastofnunar eða
Umhverfisstofnunar.
Lagt er til að fram fari ítarleg val­
kostagreining á mögulegum leiðum,
nýtingu fjármagns og mat á hag­
kvæmni og skilvirkni – ásamt kostum
þeirra og göllum.
Unnið að því að efla samræmingu
Hrönn Ólína Jörundsdóttir, forstjóri
Matvælastofnunar, segir skýrsluna
vera nú í úrvinnslu í atvinnuvega­
og nýsköpunarráðuneytinu, þar sem
ákvarðanir verða teknar um hvort eða
hvenær farið verður í breytingar á
kerfinu. „Okkar samantekt birtist í
skýrslunni, en við hjá Matvælastofnun
förum með samræmingar­ og yfir­
sýnarhlutverk en höfum í sjálfu sér
ekkert boðvald yfir heilbrigðiseftirliti
sveitarfélaganna (HES).
Eftir að ég tók við þá hef ég
hafið virkara samstarf við fram­
kvæmdastjóra HES þar sem við
fundum mánaðarlega og ræðum
meðal annars þessi mál til að efla
samræmingu og samhæfingu svo
að þessir eftirlitsaðilar vinni sem
best innan þess kerfis sem er í dag,“
segir Hrönn. /smh
FUGLADAGBÓKIN 2022
Glæsileg dagbók, prýdd einni
fuglamynd fyrir hverja viku
og fróðleik um viðkomandi fugl.
Algjör gersemi!
Bókaútgáfan Hólar
holabok.is / holar@holabok.is
Innflutningur á dönskum jólatrjám
dregst saman en sala íslenskra eykst
– Skógræktarfólk segir tímabært að stefnt sé að því að eingöngu verði íslensk tré á markaði hérlendis
Greining KPMG á fyrirkomulagi á opinberu eftirliti á grundvelli laga um hollustuhætti, mengunarvarnir og matvæli:
Ósamræmi í verklagi og skráningu heilbrigðisnefnda