Leikhúsmál - 01.11.1963, Page 59

Noone og Freddy Kneppard. Kreólar
eins og Jelly Roll Morton og Sidney
Bechet.. Flestir voru þessi hljómlistar-
menn sjólflœrðir og yfirleitt voru það
aðeins kreólarnir, sem gótu lesið nót-
ur. En það kom ekki að sök því tón-
listin var aðallega improviseruð.
Hin klassíska hljómsveitarskipun New
Orleans stllsins var: kornett (trompet),
trombóna, klarinett, banjó (gítar),
píanó, túba (bassi) og trommur.
Helsta einkenni: sam-improvisering-
ar.
í Norðurríkjunum var að vísu kyn-
þóttamisrétti, en Jim Crow lögin voru
þar engin. Þjóðfélagsleg og efna-
hagsleg afstaða negranna var þar
mun skórri. Uppúr 1915 tók fjöldi
negra sig upp, flutti fró Suðurríkjun-
um til Norðurríkjanna. Tónlistarmenn
fró New Orleans settust flestir að í
Chicago, og varð sú borg miðstöð
jazzins ó þriðja tug aldarinnar. Þar
nóði New Orleans stíllinn hinni klass-
ísku fullkomnun sinni í leik þeirra
King Olivers, Jelly Roll Mortons,
Louis Armstrong og Johnny Dodds.
Fyrstu dœmin sem við höfum um
New Orleans jazz eru hljómplötur
þcer sem hljómsveit King Olivers lék
innó 1923 (fyrir utan nokkur lög sem
Kid Ory lék innó 1921) Hljómsveit
Olivers var skipuð King Oliver, Louis
Armstrong kornett, Johnny Dodds
klarinett, Lil Hardin planó, Bud Scott
og Johnny St. Cry banjó, og Baby
Dodds trommur.
Jelly Roll Morton fœddist órið 1885.
Ungur lœrði hann að leika ó píanó
og 1902 var hann orðinn þekktur
ragtime píanóleikari (sambland
negrarýtma og marsatónlistar). Árið
1926 stofnaði hann hljómsveit, Red
Hot Peppers sem eingöngu lék. innó
hljómplötur, sem eru einhverjar beztu
hljómplötur New Orleans stílsins. Þar
koma vel fram aðaleinkenni New Or-
leans stilsins, sam-improviseringar.
Hljómsveitarskipunin var hin klass-
íska: kornett (trompet), trombóna,
klarinett, pianó, banjó (gítar), túba
(bassi) og tromma.
Jelly Roll var einn af þessum skrýtnu
nóungum, sem við rekumst svo oft ó
meðal listamanna, hann var haldinn
mikilmennskubrjólceði ó hcesta stigi.
Hann krýndi sig upphafsmann jazz-
ins, og uppóhaldsyfirlýsing hans var:
Ég er meistarinn, ég er meistarinn.
Það er sama hvað þessir strókar leika
í dag, þeir leika Jelly Roll. En Jelly
Roll var óefað mesta tónskóld jazz-
ins fyrir daga Ellingtons. Hann lézt
1941, er hann vann að fullu kappi
við aö leika aftur inn ó hljómplötur.
Hvitir hljófœraleikarar nómu jazz af
negrum, sú hljómsveit er lék fyrst
jazz innó hljómplötu var hvít; Origin-
al Dixieland Jazz band (1917) en sú
tónlist var aðeins skuggi þess jazz er
menn einsog Oliver og Morton léku.
I Chicago reis upp hópur hvítra jazz-
leikara; svo nefndur Chicago-skóli
eða Dixieland. Meðal frœgustu full-
trúa Chicago skólans mó nefna Bix
Beiderbecke, Pee Wee Russell og Jack
Teagarden. Só annar sem mestan
þótt ótti í að skapa einleikaraform
það er leysti sam-improviseringar
New Orleans stílsins af hólmi, var
Louis Armstrong.
Louis Armstrong fceddist órið 1900
í New Orleans. 1913 var hann fœrð-
ur ó uppeldisheimili og þar lœrði
hann að leika ó kornett. Eftir að hann
losnaði af uppeldisheimilinu lék
hann með ýmsum hljómsveitum en i
júlí 1922 hélt hann til Chicago þar
sem hann hóf að leika með King Oli-
ver. 1924 fer Armstrong til New York
og þar spilar hann sem einleikari og
syngur með hljómsveit Fletcher Hend-
erson. En Armstrong sneri aftur til
Chicago og 1926 byrjar hann að
leika innó hljómplötur með kvintett
sínum Hot Five (1926—27), þar nœst
með septett, Hot Seven, sem skipaður
var mörgum meðlimum Olivers
hljómsveitarinnar fró 1923. Siðust
þessara smóhljómsveita Armstrongs
fyrir 1930 var Savoy Ballroom Hot
Five (1927—28). Á þessum plötum
heyrist hvernig Armstrong er að rifa
sig fró sam-improviseringum New Or-
leans stílsins og skapa einleiksform
það er mest óhrif hafði ó þróun jazz-
ins nœsta óratug.
í New York voru um þetta leyti að
myndast stórar hljómsveitir, sem léku
útsetta tónlist með impróviseruðum
sólóum. Fletcher Henderson var só er
mótaði þetta hljómsveitarform um
1920. Henderson var negri fró mið-
Louis Armstrong
57