Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Page 17

fræðimanns um þetta viðfangsefni í íslenskum rétti.29 Áherslan er þar lögð á
það sjónarmið að refsiheimild megi ekki vera of almenn og óljós:30
Rétt þykir að gera ráð fyrir því í refsirétti, að hver fullorðinn og heilbrigður einstak-
lingur geti af frjálsum vilja ráðið því, hvað hann gerir eða lætur ógert. Hann þarf að
eiga þess kost að kynna sér boð og bönn valdhafanna, sem varða þegnana refsiviður-
lögum, svo að hann geti lagað sig að kröfum þeirra. Skýr refsilög geta orkað sem
sanngjörn og eðlileg viðvörun, en óskýr lög kunna beinlínis að leiða menn í þá gildru
að brjóta af sér. Þó að menn átti sig ekki á öllum réttaráhrifum tiltekins refsiákvæðis,
gefur skýrt orðalag þess fremur tilefni til að leita ráða hjá löglærðum manni heldur
en almennt og óljóst orðalag. Skýr og vel skilgreind verknaðarlýsing eykur líkur á
áreiðanlegri lögfræðiráðgjöf og dregur úr hættu á mismunun og geðþóttaákvörðunum
í refsivörslukerfinu. (leturbr. höf.)
Í riti Gunnars G. Schram, Stjórnskipunaréttur, er í umfjöllun um 1. mgr. 69.
gr. stjórnarskrárinnar vikið stuttlega að meginreglunni um skýrleika refsiheim-
ilda:31
Ekki er nægilegt að settar séu almennar lagareglur um hvað telst vera refsiverð hátt-
semi. Felst því sú krafa í 1. mgr. 69. gr. stjskr. að lýsing á refsiverðri háttsemi verði
að vera svo skýr og ótvíræð að ekki geti verið neinum vafa undirorpið hvað átt er við
og að ekki sé hægt að túlka skilgreiningu á háttseminni með rýmkandi lögskýringu.
Þannig verða borgararnir að vita nákvæmlega hvað átt er við með skilgreiningu á
refsiverðri háttsemi svo þeir geti hagað sér í samræmi við það.
Í tilvitnuðum texta úr riti Jónatans Þórmundssonar er lýst þeim tveimur
grundvallarmarkmiðum sem krafa um skýrleika refsiheimilda er ætlað að ná.
Annars vegar að refsiheimild sé ekki það óljós að á skorti að hún veiti borgar-
anum sanngjarna og eðlilega viðvörun um að háttsemi hans kunni að vera refsi-
næm. Nefna mætti þetta viðvörunarsjónarmiðið. Á þetta sjónarmið virðist
einnig lögð megináhersla í riti Gunnars G. Schram eins og tilvitnaður texti hér
að ofan ber með sér. Í fyrrnefndu riti Jónatans er hins vegar einnig haft í huga
að refsivörslukerfinu er að lögum falið það hlutverk að hafa eftirlit með því
hvort borgararnir fremji refsiverð brot og að gera viðhlítandi ráðstafanir ef svo
17
29 Vikið er stuttlega að sjónarmiðum um skýrleika refsiheimilda í riti Páls Sigurðssonar: Fjöl-
miðlaréttur, bls. 154, og í ritgerðum Róberts R. Spanó: „Um vansvefta skipastjóra og afladrjúga
stýrimenn“, bls. 21 og nmgr. 22 á bls. 25; „Lagareglur um refsiábyrgð opinberra starfsmanna“, bls.
512, og „Verknaðarlýsingar XIV. kafla almennra hegningarlaga um brot í opinberu starfi“. Tímarit
lögfræðinga. 4. hefti. 52. árg., (2002), bls. 368 og 383.
30 Jónatan Þórmundsson: Afbrot og refsiábyrgð I, bls. 167.
31 Gunnar G. Schram: Stjórnskipunarréttur, bls. 513-514.