Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Page 60

frá Alþingi.121 Raunar má halda því fram að með tilliti til þess að lagareglur um
ráðherraábyrgð beinist að persónulegri refsiábyrgð ráðherra vegna háttsemi í
embættisrekstri þeirra sé með öllu órökrétt að nokkurt framsal lagasetningar-
valds eigi sér stað á þessu sviði.
4.4 Efnisreglur laga nr. 4/1963 og meginreglan um skýrleika refsiheimilda
Lög nr. 4/1963 um ráðherraábyrgð eru sérlög um refsiábyrgð ráðherra og
ganga því framar almennum hegningarlögum. Leiðir þetta meðal annars af 2.
mgr. 1. gr. rbl. en þar segir að ákvæði almennra hegningarlaga um brot í opin-
beru starfi taki einnig til ráðherra eftir því sem við getur átt.
Í 2. gr. rbl. er að finna almennt ákvæði um saknæmisskilyrði samkvæmt lög-
unum en þar er áskilið að ráðherra hafi sýnt af sér ásetning eða stórkostlegt
hirðuleysi. Samkvæmt 1. mgr. 11. gr. stjórnarskrárinnar er forsetinn ábyrgðar-
laus á stjórnarathöfnum og lætur hann ráðherra framkvæma vald sitt eins og
segir í 1. mgr. 13. gr. stjórnarskrárinnar. Ákvæði 3. og 4. rbl. fjalla um hvaða
ráðherra ber þá lagalega ábyrgð samkvæmt lögunum í þeim tilvikum þegar um
embættisathafnir forseta er að ræða. Ákvæði 5. gr. rbl. fjallar síðan um lagalega
ábyrgð ráðherra vegna embættisathafna ráðherra í ríkisráði eða á ráðherrafundi,
sbr. 16. og 17. gr. stjórnarskrárinnar. Í 6. gr. er að finna reglur um ábyrgð ráð-
herra á stjórnarerindum sem gefin eru út í hans nafni og takmarkanir á henni og
í 7. gr. er mælt fyrir um ábyrgð ráðherra vegna athafna undirmanns.
Í 8.-10. gr. rbl. er fjallað um embættisbrot ráðherra og eru þau greind í þrjá
flokka. Í fyrsta lagi fjallar 8. greinin um stjórnarskrárbrot. Í öðru lagi er fjallað
um brot gegn öðrum landslögum í 9. gr. og loks er í athugasemdum greinar-
gerðar með frumvarpi því er varð að rbl. fjallað um brot gegn 10. gr. laganna
undir heildarheitinu brot á góðri ráðsmennsku.122
Nú verða nokkur ákvæði laganna tekin til sérstakrar athugunar og leitað
svara við þeirri spurningu hvort þær samrýmist meginreglunni um skýrleika
refsiheimilda, sbr. 1. mgr. 69. gr. stjórnarskrárinnar, eins og inntak og gildissvið
hennar í íslenskum rétti var afmarkað í kafla 3.3 hér að framan.
Í upphafi er rétt að leggja á það áherslu að eins og flestum er kunnugt hefur
aldrei reynt á ákvæði rbl. frá 1963 eða ákvæða eldri laganna frá 1904. Ekki er
því við neina dóma Landsdóms að styðjast í þessu sambandi. Þá verður einnig
að hafa í huga að þróun lagareglna um refsiábyrgð ráðherra í því ríki sem við
berum okkur gjarna saman við, og þá sérstaklega á sviði stjórnskipunarréttar,
þ.e. í Danmörku, hefur verið með nokkuð öðrum hætti en hér á landi. Þrátt fyrir
tilraunir þess efnis á árinu 1939, sem meðal annars leiddu til þess að danska
þjóðþingið, Folketinget, samþykkti lög um ráðherraábyrgð sem staðfest voru af
121 Alþt. 1962, A-deild, bls. 167: „Sérstök þörf er á [sérstökum ráðherraábyrgðarlögum] í landi,
þar sem rík áherzla er lögð á þá grundvallarreglu, að engum megi refsa, nema hann hafi gerzt sekur
um háttsemi, sem refsing er lögð við í lögum“.
122 Alþt. 1962, A-deild, bls. 168.
60