Tímarit lögfræðinga - 01.06.2005, Page 61

konungi, gengu þau aldrei í gildi sökum þess að gildistaka þeirra var háð tiltek-
inni stjórnarskrárbreytingu sem fékk það sama ár ekki hljómgrunn meðal
dönsku þjóðarinnar í þjóðaratkvæðagreiðslu 23. maí 1939. Þannig gengu
almenn lög um ráðherraábyrgð ekki í gildi í Danmörku fyrr en 11. maí 1964.123
Þau lög eru að efni til nokkuð frábrugðin íslensku rbl.124
Fyrsta ákvæðið sem vert er að skoða hér er 4. gr. rbl. en þar segir orðrétt:
Séu embættisathafnir, sem atbeina forseta þarf til, vanræktar, hvílir ábyrgð vegna
þeirrar vanrækslu á ráðherra þeim, sem málefnið heyrir undir. Enn fremur hvílir
ábyrgð á hverjum þeim ráðherra, sem stuðlað hefur að þeirri vanrækslu.
Samkvæmt orðalagi tilvitnaðrar 4. gr. rbl. virðist ekki vera alfarið girt fyrir
að ráðherra geti orðið refsiábyrgur á grundvelli þess fyrir einhverjar þær em-
bættisathafnir forseta sem vanræktar eru enda þótt ráðherra hafi ekkert um þær
vitað, m.ö.o. að ráðherra geti gerst sekur á hlutlægum grundvelli. Það er hins
vegar ljóst að skýra verður þetta ákvæði með hliðsjón af hinu almenna ákvæði
2. gr. laganna um að ráðherra verði að hafa gerst sekur um verknað á grundvelli
ásetnings eða stórkostlegs hirðuleysis. Auk þess leiðir af forsendum í H 2000
280 (hlutlæg refsiábyrgð skipstjóra) að ákvæði 4. gr. rbl. yrði ekki talið nægj-
anlega skýrt til þess að leggja grunn að hlutlægri refsiábyrgð ráðherra eins og
það verður skýrt samkvæmt orðalagi sínu og lögskýringargögnum.125
Þegar maður horfir til orðalags 8. og 9. gr. rbl. verður ekki staðhæft að af
þeim leiði slíkur vafi um inntak þeirra að líkur séu á því að kröfur 1. mgr. 69.
gr. stjórnarskrárinnar um skýrleika refsiheimilda yrðu ekki taldar uppfylltar.
Enda þótt fylla verði efnislýsingar þessara ákvæða að verulegu leyti með sam-
ræmisskýringu við fyrirmæli stjórnarskrárinnar eða viðkomandi ákvæða lands-
laga annarra fer slík aðstaða að jafnaði ekki í bága við meginregluna um
skýrleika refsiheimilda, sjá kafla 3.3.9 hér að framan.
Rétt er hins vegar að taka 10. gr. rbl. um brot á góðri ráðsmennsku til sér-
stakrar athugunar. Ákvæðið er svohljóðandi:
Loks verður ráðherra sekur eftir lögum þessum:
a. ef hann misbeitir stórlega valdi sínu, enda þótt hann hafi ekki beinlínis farið út
fyrir embættistakmörk sín;
b. ef hann framkvæmir nokkuð eða veldur því, að framkvæmt sé nokkuð, er stofnar
heill ríkisins í fyrirsjáanlega hættu, þótt ekki sé framkvæmd þess sérstaklega
bönnuð í lögum, svo og ef hann lætur farast fyrir að framkvæma nokkuð það, er
afstýrt gat slíkri hættu, eða veldur því, að slík framkvæmd ferst fyrir.
123 Jens Peter Christensen: Ministeransvar. Jurist- og Økonomforbundets forlag. Árósum (1997),
bls. 39.
124 Jens Peter Christensen: Ministeransvar, annar hluti.
125 Sjá hér nánar umfjöllun í kafla 3.3.6 í greininni.
61