Arkitektúr og skipulag - 01.12.1992, Side 81

<Zíttí&
UMSJÓN: JÓHANNA HARÐARDÓTTIR
Strax á miðöldum fóru
menn að smíða sér arm-
kertastjaka. Þeir voru
smíðaðir úr margvíslegu
efni og virtist þar flest hafa komið
til greina: tré, járn, brons, tin, silfur
og aðrir góðmálmar. I fyrstu voru
þeir smíðaðir til að gegna því
einfalda og þarfa hlutverki að halda
mörgum kertum, en í þá daga voru
kerti það ljósmeti sem flestir, ef
ekki allir,
notuðu í híbýlum sínum. Arm-
kertastjakar urðu fljótt algengir og
þóttu nauðsynjavara á öllum heldri
heimilum í Evrópu. Armstjakarnir
báru allt frá tveim kertum upp í tíu
en algengast var að armarnir væru
þrír eða sjö og oftast stóð talan á
stöku. Tveggja arma stjakar voru
gjarna smíðaðir þannig að auðvelt
væri að halda á þeim og voru þá
ætlaðir til að bera með sér á göngu
um dimma rangala sem þá voru
algengir í húsum. Slíkir stj akar voru
yfirleitt með styttri örmum og skálin
undir kertin var víðari og dýpri.
Stundum var stjökunum fest beint
á húsgögn eða í veggi, þeir höfðu þá
tein á endanum og honum var
stungið í þar til gerðar holur á hús-
gagninu eða í veggnum. Bæði píanó
og orgel með kertastjökum hafa
varðveist til okkar dags.
Borðstjakar voru yfirleitt mesta
stofustássið og í þá var jafnan lögð
mesta vinnan. Þeir höfðu oft mikla
yfirbyggingu og voru þungir. Stund-
um voru smíðaðir kertakúplar til að
festa í loft í stíl við stjakana og voru
þá armarnir og skrey timynstrið með
Sjö arma kertastjaki smíðaður af konunglega enska silfur-
smiðnum Paul Storr árið 1814. Stjakinn er 37 sentimetra hár, úr
silfri en gullhúðaður. Hann er varðveittur í London. Sjá nánar í
texta.