Bændablaðið - 04.04.2023, Qupperneq 62

62 Bændablaðið | Þriðjudagur 4. apríl 2023
LANDGRÆÐSLA
Í lok árs 2022 kom út
fræðigreinin „Herbivore
species coexistence in changing
rangeland ecosystems: First
high resolution national
open-source and open-access
ensemble models for Iceland“.
Kom greinin út í vísindaritinu
Science of The Total Environment
sem fjallar um útbreiðslu fjögurra
grasbíta Íslandi; sauðkinda,
hreindýra, heiðagæsa og rjúpu.
Grasbítarnir fjórir voru valdir á
grundvelli fjölda einstaklinga,
dreifingu þeirra, sem og
mikilvægi í menningarlegu
og efnahagslegu samhengi
þegar viðkemur veiðum og
landbúnaði. Notast var við
fyrirliggjandi gögn um útbreiðslu
dýranna til líkanagerðar
fyrir heildarútbreiðslu þeirra
yfir sumartímann. Höfundar
greinarinnar eru 13 talsins, frá
ýmsum stofnunum innanlands og
utan. Fyrsti höfundur er Noémie
Boulanger-Lapointe, þáverandi
nýdoktor við Háskóla Íslands,
en fulltrúar Landgræðslunnar
voru Bryndís Marteinsdóttir og
Rán Finnsdóttir, en þær lögðu
fram gögn um sauðkindur sem
safnað hefur verið í gegnum
GróLindarverkefnið.
Í greininni reyna höfundar
að bæta þekkingu á fjölda og
dreifingu mikilvægra grasbíta
Íslands. Þessi þekking er
grundvöllur fyrir bættri nýtingu
úthaga okkar, s.s. þegar kemur
að bættri beitarstjórnun.
Útbreiðslulíkön fyrir
grasbítana fjóra voru útbúin í 1
km upplausn, út frá fyrirliggjandi
gögnum og prófanir sýndu
að áreiðanleiki líkananna var
mikill fyrir allar fjórar tegundir.
Mest skörun var á dreifingu
sauðkindar og heiðagæsar, og
á þeim svæðum er möguleiki á
árekstrum milli tegunda og auknu
raski og hnignun vistkerfa vegna
beitarálags, s.s. með aukinni hæð
yfir sjávarmáli. Útbreiðslulíkönin
eru aðgengileg öllum á netinu og
er öllum frjálst að nota þau.
Gögn um sauðfé fengust úr
GPS kindaverkefni GróLindar.
Verkefnið hófst árið 2018
og er unnið í samstarfi við
sauðfjárbændur um allt land, en
ákveðinn fjöldi tvílembdra áa
á hverjum þátttökubæ gengur
með GPS ólar um hálsinn á
sumarhögum, u.þ.b. frá júní
fram í september. Ólarnar senda
staðsetningu ánna á 6 klst. fresti
og er þannig hægt að kortleggja
ferðir þeirra yfir sumartímann.
Á döfinni hjá GróLind er
að nýta gögnin til að reikna
út heimasvæði kinda, en
heimasvæði er það svæði sem
einstaklingur heldur alla jafna
til á. Heimasvæði manneskju
gæti verið lýst sem því svæði
sem spannar vinnustað, heimili,
matarverslun og aðra staði sem
hún heimsækir reglulega, s.s.
við íþróttaiðkun, en svæði sem
hún ferðast sjaldnar á, s.s. með
flugferð til Tenerife um páska
eða bíltúr til annars landshluta
í fuglaskoðunarferð, telst utan
heimasvæðis. Ær í sumarhögum
eiga sín heimasvæði rétt eins og
við. Þær hafa tilhneigingu til
að halda sig á ákveðnu svæði,
þar sem þær hvílast, ganga um
og bíta. Rétt eins og með okkur
fólkið getur stærð og staðsetning
heimasvæðis verið margbreytileg
og því er spennandi að skoða
mögulegar ástæður sem liggja
þar að baki. Staðsetningargögnin
koma að miklum notum, s.s. við
bætta beitarstjórnun, en með því
að bera gögnin saman við ýmis
kortagögn má skoða s.s. hvaða
gróðurlendi sauðfé sækir í, og
á hvaða tímum sólarhrings og
hvaða hluta sumars. Gagnasettið
sem hefur safnast síðan verkefnið
hófst er gífurlega stórt og mikil
vinna í vændum við greiningu og
úrvinnslu þeirra. Gögnin bjóða
upp á ýmsar útfærslur og gætu
vel nýst í lokaverkefni grunn- og
framhaldsnemenda háskóla.
Rán Finnsdóttir,
sérfræðingur hjá
Landgræðslunni.
Fagfundur sauðfjárræktarinnar,
sem fagráð í sauðfjárrækt stendur
fyrir, verður haldinn á Hvanneyri
fimmtudaginn 13. apríl.
Eitt af því
sem þar verður
tekið til umræðu
er dómstiginn í
sauðfjárrækt.
Auknar kröfur
um vöðvaþykkt
Við sauðfjárdóma
er stuðst við bakvöðvamælingar
sem framkvæmdar eru með ómsjá.
Í dómstiganum fyrir lambhrúta er
viðmiðunarkvarði sem tilgreinir kröfur
um bakvöðvaþykkt fyrir einkunnir
fyrir bak (sjá mynd 1).
Þessi kvarði hefur ekki verið
uppfærður í allnokkur ár. Hins vegar
hafa verið nokkuð stöðugar framfarir
í vöðvaþykkt. Það sést ef skoðuð eru
meðaltöl mælinga síðustu ára og eins
kom það skýrt fram á sínum tíma í BS
verkefni Jóns Hjalta Eiríkssonar við
LBHI. Á mynd 2 sést samanburður
á dreifingu bakeinkunnar hrútlamba
árið 2007 (dómagögn í Fjárvís ekki
aðgengileg lengra aftur) og ársins
2022. Samanburðurinn byggir
eingöngu á hrútum sem voru á
þungabilinu 43 til 47 kg. Líkt og sjá
má hefur orðið nokkur samþjöppun
einkunna á efri enda skalans.
Til að mynda hlutu 150 lambhrútar
einkunnina 10 fyrir bak síðasta haust.
Nú er eitt af markmiðum búfjárdóma
að raða gripum upp eftir gæðum og
gera greinarmun á þeim breytileika
sem finnst í stofninum. Þar sem
meðalhrúturinn í dag hefur orðið
talsvert þykkari bakvöðva en þegar
skalinn var síðast uppfærður er nú lagt
til að herða mörkin og auka kröfur fyrir
hverja einkunn um 2 mm. Mun þetta
væntanlega leiða til þess að dómar
munu liggja aðeins neðar að jafnaði
næsta haust en dreifingin verður
vonandi meiri og yfirburðastaða þeirra
bestu skýrari.
Rýmka kröfur varðandi fitu
Fitan er eiginleiki sem hefur ákveðið
kjörgildi, hún þarf að vera hæfileg.
Miklar framfarir hafa náðst í þessum
eiginleika en um 1990 var farið að
vinna markvisst í því í gegnum
ræktunarstarfið að draga úr of mikilli
fitusöfnun. Mikilvæg hjálpartæki
voru ómsjárnar, tilkoma EUROP
kjötmatskerfisins og síðan markvisst
og vel heppnað val á hrútum inn á
sæðingastöðvarnar. Í dag hefur verið
dregið úr þessum áherslum.
Meginhluti framleiðslunnar
fer nú í fituflokka 2 og 3 sem eru
ræktunarmarkmiðsflokkarnir.
Hugsanlega þarf að fínstilla þessi
markmið enn betur. Vægi fitunnnar
í heildareinkunn kynbótamats var
nýlega breytt og vegur nú aðeins
5%. Varðandi dómstigann, þá
var upphaflega engin krafa um
lágmarksfitu þegar bakeinkunn hrúta
var ákvörðuð. Fyrir nokkrum árum
var ákveðið að gera þá kröfu til hæstu
einkunna að þar væri fitan á bilin 1,5 til
3 mm. Lagt er til að þessi viðmið verði
nú uppfærð í 2,0 til 4,0 mm fyrir hæstu
einkunnir. Þarna er miðað við að lömb
með hæstu einkunnir séu að flokkast í
fituflokka 2 og 3 samkvæmt EUROP
mati en heltin af lömbum sem hafa
verið mæld og eru með bakvöðvafitu
á þessu bili flokkast í þá flokka.
Ullardómar verði óháðir
lit kindarinnar
Dómstiginn fyrir ull lamba hefur í
gegnum tíðina tekið mikið tillit til
þess hvernig kindin er á litinn. Aðeins
hreinhvítar kindur hafa getað fengið
hæstu einkunn fyrir ull. Lengi vel
fengu tvílitar kindur aldrei hærra en
7,0 en hreinir dökkir litir gátu farið í
7,5. Fyrir u.þ.b. 10 árum voru gerðar
talsverðar tilslakanir á þessu en þó er
dómstiginn enn þannig uppbyggður
að í honum eru eldveggir gagnvart
litum og hreinhvítu kindurnar hafa
forgjöf fram yfir alla aðra liti.
Ástæðan fyrir þessari tilhögun er
að ræktunarstefnan hefur ætíð verið
að leggja höfuðáherslu á hvíta úrvals
ull. Hins vegar hefur alltaf verið
og er enn mikilvægt markmið að
viðhalda þeim fjölbreytileika sem
stofninn okkar býr yfir varðandi
litafjölbreytni.
Nú leggjum við til að ullardómurinn
byggi eingöngu á ullargæðum óháð
því hver grunnlitur kindarinnar er.
Þannig gæti t.d. hvít kind, þó hún
sé ekki hreinhvít, flekkótt kind eða
golsótt stigast hærra fyrir ull en áður
svo lengi sem gæðaþættirnir leyfa
það. En við mat á gæðum hefur m.a.
verið horft til ullarmagns, fínleika
ullarinnar, mýktar, hversu vel hún er
hrokkin og hreinleika litarins.
Þótt dómstiginn muni þar með
ekki taka tillit til þess lengur á hvaða
liti eigi að leggja mesta áherslu
á í framleiðslunni þá munu þau
skilaboð væntanlega koma áfram frá
ullarkaupendum og eins má tilgreina
það í ræktunarmarkmiðunum áfram.
Þessi breyting á notkun skalans mun
vonandi geta skilað því að teygni í
ullardómum aukist, dómarnir gefi
betri upplýsingar um eðlisgæði ullar
og þessi gögn verði hugsanlega
nýtanleg í framtíðinni til að byggja
á þeim kynbótamat fyrir þennan
eiginleika. En öll gögn um ullargæði
til að vinna með í ræktunarstarfinu eru
mjög takmörkuð.
Bændur sem hafa skoðanir á
þessum atriðum eða öðrum sem
lúta að dómstiganum eða ræktunarö
markmiðunum eru hvattir til að taka
þátt í fagfundi sauðfjárræktarinnar.
Eyþór Einarsson,
ráðunautur RML.
Mynd 2. Samanburður á dreifingu bakeinkunnar hrúta sem voru stigaðir
haustið 2007 og 2022. Í samanburðinum eru eingöngu hrútar sem vigta
43 til 47 kg.
Dómstiginn til umræðu á fagfundi
sauðfjárræktarinnar
RÁÐGJAFARMIÐSTÖÐ LANDBÚNAÐARINS
Eyþór Einarsson.
Mynd 1. Viðmiðanir fyrir bakeinkunn lambhrúta eins og dómstiginn er í dag,
miðað við 45 kg lamb.
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
7 7,5 8 8,5 9 9,5 10
Einkunn fyrir bak
Haustið 2022
0
0,05
0,1
0,15
0,2
0,25
0,3
0,35
0,4
0,45
0,5
7 7,5 8 8,5 9 9,5 10
Einkunn fyrir bak
Haustið 2007
Skráið smáauglýsingar
á www.bbl.is
Rannsóknir á íslenskum grasbítum
Þéttleikakort fyrir grasbítana fjóra, sauðkindur, hreindýr, heiðagæsir
og rjúpu. Dökkrauður sýnir þau svæði þar sem allar tegundirnar er að
finna saman, en ljósgrá eru þau svæði þar sem enga þeirra er að finna
(m.v. fyrirliggjandi útbreiðslugögn, Boulanger-Lapointe o.fl., 2022).
Lambá með appelsínugula GPS
hálsól í réttum.
Mynd / Sigþrúður Jónsdóttir