Skírnir - 01.09.2008, Blaðsíða 10

284
HALLDÓR BJÖRNSSON
SKÍRNIR
Eðlisfræðileg þekking á dögum Tyndalls var ekki nægileg til
þess að hann gæti reiknað út hitabreytingar að gefnum forsendum
um breytingar á magni gróðurhúsalofttegunda. Fyrstur til þess að
reikna slíkt var Svíinn Svante Arrhenius. Arrhenius er meðal
merkari vísindamanna sem Svíar hafa átt, hann var einn þeirra sem
lögðu grunninn að eðlis-efnafræði og fékk Nóbelsverðlaunin árið
1903 fyrstur Svía. Árið 1896 birti hann grein með útreikningum
sem bentu til þess að ef styrkur C02 í lofthjúpnum minnkaði um
tæpan helming myndi það lækka hita í Evrópu um 4-5°C. Þetta
taldi hann nóg til að ýta úr vör nýrri ísöld.3
í grein Arrheniusar er langur kafli sem er bein þýðing á grein
eftir Arvid Högbom sem var prófessor við háskólann í Uppsölum
og hafði lagt mat á uppsprettur C02 í lofthjúpnum. Högbom taldi
að styrkur C02 í lofthjúpnum gæti flökt verulega ef til nægilega
langs tíma væri litið, og hann benti einnig á að bruni kola myndi
auka styrk C02 í lofthjúpnum. Arrhenius reiknaði út hversu
mikið myndi hlýna ef styrkur C02 ykist. Niðurstaða hans var að
tvöföldun á styrk C02 myndi leiða til 5-6°C hlýnunar, sem
reyndar er ofmat.4 Þetta ofmat stafar af ýmsum einföldunum sem
Arrhenius gerði í útreikningum sínum, en einnig vegna þess að
enn var þekkingu á afdrifum innrauðs ljóss í lofthjúpnum um
margt ábótavant. Vert er að hafa í huga að ýmsar hliðarverkanir,
sem Arrhenius tók ekki með í reikninginn, hafa einnig áhrif á það
hversu mikið hlýnar vegna tvöföldunar C02 og nú er talið að rétt
svar liggi á bilinu 2.0-4.5°C, þótt ekki sé hægt að útiloka hærri
gildi.
Einfaldasta útskýringin á gróðurhúsakenningu Arrheniusar er
sú að yfirborð jarðar gleypi stóran hluta þeirrar sólargeislunar sem
3 f grein sinni ritar Arrhenius:
In order to get the temperature of the ice age between the 40th and 50th
parallels, the carbonic acid in the air should sink to 0.62-0.55 of its present
value (lowering of temperature 4°-5°C). (Arrhenius 1896:268)
4 í grein sinni frá 1896 lýsir Arrhenius flóknum útreikningum til að meta hita-
breytingar vegna þriðjungs samdráttar í styrk CO2, auk tvöföldunar og þreföld-
unar á styrknum. Niðurstöðuna má sjá á bls. 266 í greininni. Tölurnar eru ofmat,
en Arrhenius reyndi að taka tillit til ýmissa þátta sem hann hafði takmarkaðar
forsendur til að meta (svo sem skýjahulu og breytinga á loftraka).