Skírnir - 01.09.2008, Blaðsíða 34

308
SVEINN EINARSSON
SKÍRNIR
mannahöfn liggja nú í Þjóðskjalasafni og varpa skýrar ljósi á þenn-
an atburð og samskipti íslenskra og danskra stjórnvalda í kjölfar
hans.1 Nýlegast og ítarlegast er uppgjör þetta við menn af íslensku
bergi brotnu rakið af Ásgeiri Guðmundssyni í bókinni Berlínar-
blús.2 Vísast til þeirrar frásagnar hvað snertir þátt Kambans, enda
hefur Ásgeir jafnframt kannað skjöl þýskra yfirvalda sem einnig
hafa nýlega verið opnuð.3 Verður sú saga því ekki endursögð hér
nema að því er snertir meginþema þessarar ritsmíðar; hins vegar
kemur það margt skýrar en áður fram í rannsókn hans að eðlilegt
er að draga af henni nýjar ályktanir um þennan voðaatburð.
íslensk blöð skýrðu frá drápinu á skáldinu hinn 8. maí og
hörmuðu atburðinn, nema Þjóðviljinn sem fullyrti, að Kamban
hefði verið á mála hjá nazistum og því kæmi þessi atburður ekki á
óvart.4 Mun. það og hafa verið almenn skoðun í Danmörku og
hafa menn því litið svo á, að morðið á Kamban hafi verið einn
liður í þeirri „hefndarhreinsun“ sem andspyrnumenn, sem nú var
farið að kalla frelsisliða, frömdu þegar Danmörk varð aftur frjáls.
í nýlegri danskri leiklistarsögu, hinni einu sem rituð hefur
verið sem yfirlitsrit, segir svo frá endalokum Kambans:
Refsigyðjan hafði síðan upp á því leikhúsfólki sem meira eða minna opin-
berlega hafði sýnt sig hliðhollt hernámsliðinu. Islenska leikskáldið
Guðmundur Kamban var drepinn, þegar frelsishetja reyndi að taka hann
fanginn, og Svend Borberg varð að greiða fyrir „hégómadýrðina". Hann
var settur í varðhald 5. maí og síðan ákærður fyrir landráð og að segja til
andspyrnuhreyfingarmanna. Dómur hljóðaði upp á fjögurra ára fangelsi,
en þegar málið síðar kom fyrir Landsréttinn var hann sýknaður vegna
skorts á sönnunum.5
1 Skjöl merkt Sendiráð íslands í Kaupmannahöfn, 1988/B84, Þjskj.
2 Ásgeir Guðmundsson, Berlínarblús. Reykjavík 1996, bls. 185-249.
3 Sjá Ásgeir Guðmundsson, Berlínarblús, bls. 327.
4 Morgunblaðið 8. maí, Þjóðviljinn 8. og 12. maí og Alþýðublaðið 10., 13., 16. og
19. maí 1945. Þjóðviljinn segir í sinni frétt, 8. maí 1945: „Fullsannað er að hann
hafi haft samvinnu við Þjóðverja á hernámsárunum.“
5 „Nemesis indhentede ogsá dem af teatrets folk, der mere eller mindre ábenlyst
havde fraterniseret med besættelsesmagten. Den islandske dramatiker Guð-
mundur Kamban blev dræbt da en frihedskæmper provede at arrestere ham, og
Svend Borberg mátte betale „forfængelighedens pris“. Han blev interneret den
5. maj og senere sigtet for landskadelig virksomhed og angiveri. Dommen lod pá