Skírnir - 01.09.2008, Blaðsíða 204

478
ÁRMANN OG HANNA BJÖRG
SKÍRNIR
tíðar stafaði ógn af sívaxandi hóp „fávita“ eins og greindarskert
fólk var kallað í þá daga.19 Þessi skilningur leiddi til þess að fæð-
ingu fatlaðs barns fylgdi bæði sektarkennd og skömm því fötlun
eins fjölskyldumeðlims var talin vitna til um erfðafræðilega veik-
leika fjölskyldunnar sem heildar. Þá óttuðust foreldrar að tilvist
„ófullkomna" barnsins gæti jafnvel komið í veg fyrir hjúskapar-
möguleika systkina þess síðar meir. Afleiðingar þessa gátu orðið
þær að nýburar voru sveltir til bana vegna þess að þeir voru líkam-
lega „gallaðir“ eða „óeðlilegir" eða að foreldrar földu börn sín í
geymslum og á háaloftum, eða sendu þau á einangraðar stofnanir
og gleymdu þeim.20 Hugmyndafræði mannkynbótastefnunnar
náði hámarki í Þýskalandi nasismans, en í upphafi síðari heim-
styrjaldarinnar var fötluðum börnum markvisst fyrirkomið í fleiri
löndum. í Austurríki, Póllandi og Þýskalandi voru yfir 5000 fötl-
uð börn undir þriggja ára aldri líflátin og sú þögn sem hefur ríkt
um þessi fjöldamorð segir meira en mörg orð um það hvernig líf
fatlaðra barna er metið.21
Hugmyndafræði mannkynbótastefnunnar barst til íslands og
bera gömul lög frá 1938 um vananir merki hennar.22 I kjölfar
mannkynbótastefnunnar risu upp stórar altækar stofnanir, fyrir
fatlað fólk, utan þéttbýlis, og náði þessi stofnanavæðing fótfestu
hér á landi. Börn voru markvisst fjarlægð frá fjölskyldum sínum
og samfélagi og flutt á sérstakar stofnanir sem oft mátti líkja við
eins konar útlegð. Svo afskekkt var barnaheimilið Sólheimar í
19 R.C. Scheerenberger, A History of Mental Retardation (TSaltimore 1983), bls.
149.
20 Herbert C. Covey, Social Perceptions, bls. 38. Sjá einnig Marc Morano, „New
Study Fuels Controversy Over Down Syndrome," CNS News.com, 5. apríl 2008
(http://www.cnsnews.com/ViewCulture.asp ?Page=%5CCulture%5Carchive
%5C200504%5CCUL20050405a.html). Þá eru þess einnig dæmi, allt fram á
sjöunda áratug síðustu aldar, að foreldrum barna með Downs-heilkenni hafi
verið ráðlagt að taka barnið ekki heim heldur senda á stofnun og segja vinum
og aettingjum að það hafi dáið.
21 Mark Priestley, Disability, bls. 181.
22 Lög um að heimila í viðeigandi tilfellum aðgerðir á fólki, er koma í veg fyrir,
að það auki kyn sitt, nr. 16/1938. Um þessi lög og sögulegt samhengi þeirra, sjá
Unnur B. Karlsdóttir, Mannkynbxtur: Hugmyndir um bœtta kynstofna
hérlendis og erlendis á 19. og 20. öld (Reykjavík 1998).