Skírnir - 01.09.2008, Blaðsíða 246

520
GUNNAR J. ÁRNASON
SKÍRNIR
listamönnum og boðskap þeirra? Hvað veit listamaður um pólitík?
Og er það ekki beinlínis varasamt að láta ginnast af listamanni sem
getur beitt alls kyns brögðum til að fá mann til að gangast inn á
nánast hvað sem er? Ef boðskapur listaverksins hefur eitthvert
pólitískt eða siðferðilegt gildi þá er betra að fallast á hann af rétt-
um ástæðum, velta hlutunum fyrir sér af hlutlægni og skynsemi
frekar en að sleppa sér í einhverri listrænni hrifningarvímu. Engu
skiptir þótt boðskapurinn sé góður og listamaðurinn vel mein-
andi, dæmin um hroðalega misnotkun á listinni í pólitískum til-
gangi eru of mörg til að taka þá áhættu.
Hin gagnrýnin kemur úr gagnstæðri átt og bendir einfaldlega á
að góður boðskapur gerir listaverk ekki að betri list. Hvort sem
boðskapurinn er góður eða slæmur, trúverðugur eða ótrúverð-
ugur, þá breytir hann engu um listrænt gildi verksins. Það má benda
á að margir góðir listamenn stunduðu list sína í skugga Stalíns, og
við getum enn notið listar þeirra þó að þeir hafi verið neyddir til
að fylgja listrænni stefnu Flokksins. Þannig gæti hin móderníska
gagnrýni hljómað, sem vill gera skýran greinarmun á þeim list-
rænu eiginleikum sem tilheyra tilteknum miðli og þeim boðskap
sem verkið kann að geyma, skáldlegu inntaki eða táknrænni merk-
ingu.
Sem leiðir okkur að módernisma í listum. Módernísk list er
andhverfa boðskapslistar að því levti að hún byggir á skýlausri
aðgreiningu á listrænni merkingu og pólitískri. Listina á að meta
að eigin verðleikum, en ekki leggja hana á vogarskálar siðferðis
eða stjórnmála. Rithöfundurinn og gagnrýnandinn Kristinn E.
Andrésson birti grein árið 1943 sem bar heitið „Er listin aðeins
blátt strik?“ Þar kvartar hann yfir því að myndlistarmenn geri
ekki nógu mikið af því að sýna okkur hlutskipti hins vinnandi
manns og varpar fram þeirri spurningu til listamanna hvort þeir
líti á listina sem „listrænt fyrirbrigði eingöngu, eða telji að hún
þurfi eða verði að túlka eða innihalda eitthvað annað og meira“.
Listmálarinn Gunnlaugur Scheving var sá eini sem svaraði honum,
á þá leið að myndlist sé allt annars eðlis en skáldskapur og „hinn
veigamesti þáttur hvers einasta myndlistarverks verður óumflýj-
anlega hinn listlegi eða myndræni". Gunnlaugur vitnaði til orða