Skírnir - 01.09.2008, Blaðsíða 236

510
ÞORLEIFUR HAUKSSON
SKÍRNIR
frásögnum og skeytt aftan við þessa stuttu ,Grýlu‘ þannig að úr varð sag-
an í varðveittri mynd sinni.
Meginspurningin í máli Einars er síðan: „hvers eðlis var í rauninni
,Grýla‘ og hvert var hlutverk þess höfundar sem talar í formálanum?"
Hér gefur hann sér ýmsar hæpnar forsendur. Karli Jónssyni hafi greinilega
ekki verið fyrir sett að skrifa sagnfræðirit, segir hann. Þá hefði Sverrir t.d.
látið hann gera grein fyrir ætt og uppruna Gunnhildar, móður sinnar,
samfundum þeirra Sigurðar munns Noregskonungs og Rómarferð henn-
ar til að sanna tilkall sitt til ríkis í Noregi. Það virðist ekki hvarfla að
Einari að líta á þetta sem hluta af þeirri mynd sem sagan í heild bregður
upp af Sverri. Allt er fellt undir þá gömlu meinloku að í sögunni sé skeytt
saman tveimur gerólíkum ritum. Hinu fyrra, ,Grýlu‘, lýsir hann svo að
þetta hafi verið mjög stutt bók, ekki hugsuð fyrir almenna lesendur held-
ur var hún í sérstökum tilfinningaþrungnum áróðursstíl, ætluð lærðum
mönnum, til að sanna fyrir þeim að Sverrir væri kjörinn af Guði til að
vera konungur. Sérstakt lag hafi verið á þessum tíma, erkibiskup kominn
í sátt við Sverri eftir að hann kom úr útlegðinni 1183 og hættur stuðningi
við Magnús konung, og síðan féll Magnús ári síðar.
Lítum ögn betur á þetta. Fall Magnúsar Erlingssonar 1184 var mikið
áfall fyrir kirkjuna. Um leið og hann var krýndur, barn að aldri, tryggði
erkibiskup kirkjunni ýmis mikilvæg fríðindi sem Sverrir reyndist ófáan-
legur til að samþykkja. Var nú líklegt að einhverjar draumvitranir og átak-
anlegar stjúpmæðrasögur væru til þess fallnar að bræða hjörtu lærðra
manna gagnvart slíkum konungi? Enda þótt Eysteinn erkibiskup héldi sig
til hlés þegar hann kom aftur til stóls síns 1183 voru ágreiningsmál hans
og Sverris engan veginn leyst fyrir því, eins og sést á því hvern hann skip-
aði sem eftirmann sinn. Varla var búið að vígja Eirík erkibiskup þegar
hann hraktist líka í útlegð. Allt þetta leiddi síðan til þess að Sverrir var
bannfærður af páfa 1194.
Einar viðurkennir að erfitt sé að greina skilin milli þessarar upphaf-
legu ,Grýlu‘ og síðari hlutans, en skýrir það með því að höfundur hinnar
endanlegu sögu hafi lagað hana í hendi sér. Eigi að síður sé framhaldið „í
gerólíkum stíl“, sótt til ýmissa heimilda og sögumanna í herbúðum beggja,
enda sé þar vinsamlega fjallað um andstæðinga Sverris.
Þess má geta að niðurstaða allra fræðimanna sem rannsakað hafa stíl
sögunnar er sú að hann sé samfelldur frá upphafi til enda. Um þetta er
t.a.m. fjallað í formála útgáfunnar í íslenskum fornritum, bls. lx-lxiv.
Huglægni fyrstu tuttugu kaflanna er þó vissulega sérstök eins og ég gat
um áður, en það á sér augljósa skýringu. Ekki er öldungis víst að samtíma