Skírnir - 01.09.2008, Qupperneq 205

SKÍRNIR
AÐ LOSA SIG VIÐ UMSKIPTINGINN
479
Grímsnesi þegar það var stofnað árið 1930 að ekki lágu vegir að
húsunum.23
Síðustu tvo áratugina hefur verið unnið markvisst að því að
leggja af þessar stóru sólarhringsstofnanir samkvæmt hugmynda-
fræði um að fatlað fólk eigi líkt og aðrir rétt á því að lifa eðlilegu
lífi og taka fullan þátt í samfélaginu. Á sama tíma fjölgar aftur á
móti eyðingum á „gölluðum” fóstrum. Nú er unnt að afla upp-
lýsinga um líffræðilega eiginleika ófæddra barna og sá möguleiki
hefur orðið til þess að æ oftar eru teknar ákvarðanir um hvort börn
með litningargalla eigi yfirleitt að fæðast. Rétt er að hafa í huga að
þetta val á sér stað í menningarlegu samhengi — samhengi sem
hefur áhrif á hvernig við hugsum um og metum líf fatlaðra barna.
Vaxandi áhersla er á að mæður eignist „eðlileg börn“ og fóstur-
greiningum og völdum fóstureyðingum er markviss beitt til að
fækka fæðingu fatlaðra barna; ábyrgðin er endanlega hjá foreldrum
en kerfið er vissulega virkur þátttakandi í þessu ferli. Ljóst er að
aðrar reglur, bæði siðferðilegar og félagslegar, gilda um fóstur-
eyðingar fatlaðra barna en ófatlaðra. Samkvæmt íslenskum lögum
ber helst að framkvæma fóstureyðingar fyrir lok 12. viku meðgöngu
og ekki er leyfilegt að framkvæma þær eftir 16. viku nema um alvar-
lega fósturgalla sé að ræða eða lífi eða heilsu móður sé stefnt í hættu.
Eftir 16. viku má aðeins framkvæma fóstureyðingar í þeim tilvikum
þegar miklar líkur eru á erfðagöllum, vansköpun eða því að fóstur sé
skaddað.24 Séu fóstur með Downs-heilkenni eru hins vegar dæmi
um að fóstureyðingar séu framkvæmdar í 20. viku meðgöngu, einnig
ef um dvergvöxt er að ræða.25 Það er því ljóst að siðferðileg staða
„gallaðs" fósturs er mun veikari en þess sem telst „heilbrigt" þar sem
það öðlast réttinn til lífs mun seinna en þau sem eru ófötluð.26
23 Margrét Margeirsdóttir, Fötlun og samfélag, bls. 117. Svipað á við um Kópa-
vogshæli, Tjaldanesheimilið og Skálatún en þessar stofnanir áttu það sameigin-
legt að upphaflega stóðu þær fjarri byggð og utan alfaraleiða.
24 Guðbjörg Edda Hermannsdóttir, Inga María Vilhjálmsdóttir og Jóhanna
Hjartardóttir, Fóstureyðingar: Upplýsingarit. Reykjavík: Landspítali - háskóla-
sjúkrahús, kvennadeild (2003).
25 „Öllum dvergafóstrum eytt á síðustu tíu árum“, DV, 15. febrúar 2005.
26 Ástríður Stefánsdóttir, „Siðferðislegar vangaveltur um fósturskimun og fóstur-
greiningar", Lœknablaðið 87, fylgirit 42 (2001), bls. 10 (bls. 9-11).