Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 52

Stofnað hefur verið til fjöldamargra átaksverkefna í því skyni að sporna gegn kynjuðu
starfsvali, svo sem að fjölga konum í raun- og tæknigreinum og körlum í heilbrigðis-
tengdum grein um. Verkefnin hafa hins vegar verið gagnrýnd fyrir að virka ekki sem
skyldi og að árangur af þeim sé skammvinnur. Fræða fólk hefur bent á að aðgerðirnar
hafi oft ekki verið nægilega vel ígrundaðar og beinist ekki gegn raunverulegri rót vand-
ans. Þá er áhugavert að velta fyrir sér hver sé raunveruleg rót vandans.
Kynjaðar hugmyndir um menntun
Hugmyndir um jafnrétti og hvernig við náum árangri á því sviði hafa þróast mikið
undanfarna áratugi. Fjöldi rannsókna hefur varpað ljósi á hvernig hugmyndir okkar
um menntun hafa í gegnum tíðina verið kynjaðar. Það er arfleifðin sem við þurfum
að horfast í augu við. Lengi vel var áhersla lögð á að halda konum fyrir utan sam-
félagsleg völd og menntun. Kynj aðar hugmyndir um árangur og færni eiga sér ýmsar
birtingar myndir og hefur fræðafólk meðal annars fjallað um slík viðhorf með tilvísan
í eignunarkenninguna (attribution theory). Kenningin lýsir því hvernig við útskýrum
velgengni eða árangur, bæði okkar eigin og annarra. Rannsóknir sýna að slælegur ár-
angur drengja er almennt talinn stafa af ytri þáttum, t.d. stuðningsleysi í umhverfi.
Hjá stúlkum er hins vegar hæfni og þekking oft dregin í efa.
Slík viðhorf endurspeglast jafnvel í átaksverkefnum og umræð um í kringum slík
verkefni. Lágt hlutfall kvenna í raun- og tæknigreinum er oft skýrt með því að stelpur
þori ekki í raunvísindi, að þær hafi ekki nægjanlegt sjálfstraust til þess og ekki næga
þekk ingu til að ná árangri í greinunum. Þetta er mjög ólíkt umræðunni um fjölgun
karla innan hjúkrunar og kennslu greina í gegnum tíðina en þar hefur vandinn yfir-
leitt verið talinn felast í umhverfinu og ytri þáttum, svo sem þáttum í nám inu, stað -
blæ, verklagi og viðhorfum innan deildanna og staðalmyndum sem ríkja í garð
starfs ins. Aðilar í forsvari slíkra verkefna hafa bent á mikilvægi þess að skipuleggj-
endur námsins líti gagn rýnið í eigin barm og athugi hvort eitthvað í námsefni, upp-
byggingu náms, ríkjandi viðhorfum og verklagi geri það að verkum að körlum finnist
þeir ekki eiga heima innan greinanna.
52 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 97. árg. 2021
Hugleiðingar um jafnréttisstarf og átaksverkefni til
að fjölga körlum í hjúkrun
Hrafnhildur Snæfríðar- og Gunnarsdóttir
Í greininni fjallar Hrafnhildur um kynjað starfsval út frá sjónarhorni kynjafræðinnar. Greinin er
byggð á erindi sem hún hélt á málþingi á vegum jafnréttisdaga HÍ um kynjað starfsval. Hrafn-
hildur hefur rannsakað reynslu kvenna í hefðbundnum karlagreinum, s.s. í stærðfræði, eðlisfræði
og rafmagns- og tölvuverkfræði. Það hefur gengið betur að fjölga konum í raunvísinda- og
tæknigreinum en það hefur gengið að fjölga körlum innan hjúkrunar. Hvað veldur? Af hverju
er hlutfall karlmanna eins lágt í hjúkrun og raun ber vitni og hverju hafa átaksverkefni skilað?
Átaksverkefni, sem ætlað er að vinna gegn viðteknum hugmyndum, eiga það til
að rata ofan í hjólför annarra íhaldssamra hugmynda og jafnvel stuðla að því að
festa í sessi kynjaðar hugmyndir og staðalmyndir. Í versta falli getum við, í átaks-
verkefnum, unnið að því að endurskapa og viðhalda mismunun og valda-
tengslum sem vanmeta framlag ákveðinna hópa, og hampa sumum umfam aðra.
Hrafnhildur Snæfríðar- og Gunnarsdóttir
er hjúkrunarfræðingur á líknardeildinni
í Kópavogi og aðjunkt við menntavísinda -
svið HÍ auk þess að starfa við rannsóknir
á Félagsvísindastofnun Háskóla Íslands.