Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2021, Blaðsíða 88

Konurnar áttu allar börn og voru þau flest í varanlegu fóstri
hjá fósturölskyldum, feðrum sínum eða öðrum ættingjum.
Það var þeim þungbærast að ræða börn sín. Sumar buðu
börnum sínum góða nótt í huganum á kvöldin til að viðhalda
tengslunum en aðrar aengdu alveg tilfinningar sínar til
barnanna sinna. Dóra á tvö börn sem bæði voru í fóstri: „Það
var mjög erfitt tímabilið þegar hann var tekinn af mér. Ég hef
bara algjörlega blokkað það. Þetta bara eyðilagði líf mitt þegar
strákurinn var tekinn af mér.“
Lífið eftir afplánun
Konurnar höfðu undirbúið sig misjafnlega vel fyrir lok af -
plánunar. Nokkrar þeirra voru staðráðnar í að takast á við
vímuefnavandann og reyna að byggja upp sambandið við
börnin sín en aðrar vissu ekki hvað biði þeirra. Bára taldi dag-
ana þar til hún myndi losna en var alveg óviss um framtíðina:
„Ég fer bara í eitthvað herbergi og svo verður það bara að koma
í ljós. Ég mun fá mér [rítalín] þegar ég kem út, ég veit það, ég
bíð eir því.“ Reynsla Fríðu var sú sama: „Ég var ekkert að
pæla í henni [framtíðinni]. Sambýlismaðurinn minn sótti mig
þegar ég fór þaðan út [úr fangelsinu] og ég man eiginlega bara
ekki meira. Ég hélt bara áfram að nota.“
Flestar þeirra voru ekki með öruggt húsnæði í lok afplán-
unar. Sögðu þær að það væri nær ógjörningur fyrir sig að fá
húsnæði þar sem þær væru á sakaskrá og væru ekki ofarlega í
forgangi fyrir félagslegt húsnæði. Karítas sagði:
Hver og ein einasta stelpa sem hefur verið með mér á gangi
hefur farið út í óvissu, og fólk endar bara á sófaflakki eða Konu-
koti og Gisti skýlinu. Og þegar fólk fer aur í þessar aðstæður þá
bara gerir það það sem það þekkir, fer í neyslu og svo í glæpi.
Það er ekki séns í helvíti að þú sért að fara að lifa á götunni edrú.
Fólk fer beint í neyslu.
Þeim fannst að einhver úrræði þyru að vera í boði að lokinni
afplánun. Helga sagði: „Ég hef alveg verið, og haldið að ég væri
í góðum málum. En það er bara hægara sagt en gert að koma
úr lokuðu fangelsi.“ Konunum fannst þær ekki sitja við sama
borð og karlmenn varðandi afplánun í opnu úrræði. Karítas
nefndi að konur væri í algjörum minnihluta á Vernd: „Þetta
er eins og vera kvenfangi á Vernd. Kannski ein með tuttugu og
eitthvað strákum, það er heldur ekkert auðvelt, það vantar
áfangaheimili fyrir konur eir fangelsi.“ Reynsla Berglindar af
opnu úrræði var áþekk reynslu Karítasar:
Konur eiga ekki að þurfa að vera á sama stað og níðingar og
nauðgarar sem hafa misnotað konur og börn. Við þurfum að
þola þetta í neyslu en við eigum ekki að þurfa að vera í kringum
þetta í fangelsi. Þetta er ekki félagsskapur sem maður leitar að
og flestallar konur í fangelsum hafa verið misnotaðar á einhvern
hátt.
Að mati kvennanna var algjört úrræðaleysi þegar kom að
lokum afplánunar. Karítas sagði: „… þú tekur bara strætó í
bæinn. Svo mætirðu niður í Mjódd og hringir í rítalínsalann
þinn, þú veist, ert bara komin í það sama.“
Umræða
Konurnar áttu allar við vímuefnavanda að stríða og höfðu
hlotið refsidóm vegna vímuefnatengdra brota. Vandi þeirra er
djúpstæður og þær hafa nær allar orðið fyrir áföllum og erfiðri
lífsreynslu fyrr á lífsleiðinni. Áhrif áfalla, kynferðisoeldis og
annarra erfiðleika eru alvarleg en lítið hefur verið unnið með
áfallasögu þeirra í fangavistinni.
Vímuefnavandi og endurtekið ofbeldi
Allar konurnar í rannsókninni glímdu við alvarlegan vímu-
efnavanda og flestar þeirra hafa notað vímuefni um æð en það
samræmist rannsókn Mannerfelt og Håkanson (2018). Vímu-
efnaneysluna sögðu þær hafa verið leið til að deyfa sig og tak -
ast á við þá andlegu vanlíðan sem áföllin og annar vandi leiddi
af sér. Samkvæmt rannsókn Zlotnick og félaga (2003) er það
vel þekkt að vímuefni séu notuð til að deyfa sársaukafullar til-
finningar og erfiða lífsreynslu. Hið sama kemur fram í skýrslu
Fíkniefna- og sakamálastofnunar Sameinuðu þjóðanna (2018).
Altintas og Bilici (2018) benda enn fremur á að mikill meiri-
hluti kvenfanga hafi orðið fyrir vanrækslu og líkamlegu eða
kynferðislegu oeldi eða hvoru tveggja í æsku.
Konurnar greindu einnig frá oeldi sem þær urðu fyrir af
hendi sambýlismanna og barnsfeðra og hvernig vímuefna -
notkun þeirra var o samofin þeirra. Aðrar rannsóknir hafa
einnig sýnt að konur í vímuefnaneyslu eru fastar í vítahring
oeldis og vímuefnanotkunar og eiga frekar á hættu að verða
fyrir oeldi í nánum samböndum heldur en aðrar konur
(Lynch o.fl., 2012; Testa o.fl., 2003). Fíkniefna- og sakamála-
stofnun Sameinuðu þjóðanna (2018) hefur bent á að kyn-
bundið oeldi gegn konum í virkri vímuefnaneyslu sé tvöfalt
til fimmfalt algengara en hjá konum í sambærilegu þýði sem
ekki nota vímuefni. Má þar nefna oeldi í nánum sam-
böndum, oeldi af hendi annars en maka og kynferðisleg
nauð ung.
Konurnar glímdu allar við kvíða og höfðu að eigin sögn
verið greindar með kvíðaröskun ásamt áfallastreituröskun.
Af þeim þremur milljónum kvenna sem handteknar eru ár
hvert í Bandaríkjunum má gera ráð fyrir að einn fimmti
glími við geðröskun, um helmingi fleiri en í almennu þýði.
Hlutfall kvenfanga með geðröskun og tvígreindan vanda er
einnig hærra meðal kvenfanga en við karlfanga (Abram o.fl.,
2003).
Skortur á áfallamiðaðri nálgun í vímuefnameðferð
Konurnar höfðu margo leitað sér meðferðar við vímuefna-
vanda. Þær konur sem höfðu áfallasögu úr æsku sögðu að
meðferðin þyri að vera áfallamiðaðri en hún er nú, en það
gefur til kynna að ekki sé tekið tillit til sértækra þarfa þeirra
þegar kemur að vímuefnameðferð. O’Hagan og Wilson (2018)
benda á að tíðni áfalla, svo sem kynferðislegs oeldis, er hærri
meðal kvenna en karla sem sækja vímuefnameðferð.
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin og Fíkniefna- og saka-
málastofnun Sameinuðu þjóðanna (2018) hafa bent á að vímu-
arndís vilhjálmsdóttir, sigríður halldórsdóttir og sigrún sigurðardóttir
88 tímarit hjúkrunarfræðinga • 1. tbl. 97. árg. 2021