Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Side 80

78 Tímarit hjúkrunarfræðinga | 3. tbl. 98. árg. 2022
Um er að ræða framskyggna ferilrannsókn (e.prospective
cohort study) sem var ætlað að varpa nánara ljósi á líðan
foreldra sem átt hafa barn á gjörgæsludeildum Landspítala.
Um megindlega rannsókn var að ræða með framskyggnu
rannsóknarsniði. Framkvæmd rannsóknar fólst í því að þeir
foreldrar sem lögðust með barnið sitt inn á gjörgæsludeildir
Landspítalans á framkvæmdartímabili rannsóknar urðu að
þátttakendum með samþykki sínu.
Gagnasöfnun fór fram á árunum 2017-2019. Unnið var úr
gögnum í gegnum tölfræðiforritið Statistical Package for
Social Sciences (SPSS®) útgáfu 24,0 (IBM, Armonk, NY, USA).
Notast var við ályktunartölfræði. Tengsl voru skoðuð með Kí-
kvaðratprófi og fylgnistuðull Pearsons sagði til um marktækni
niðurstaðna og hvort um tengsl væri að ræða. Ógild svör
töldust ekki til útreikninga. Niðurstöður þessarar rannsóknar
voru skrifaðar út á formi lýsandi tölfræði (Polit og Beck,
2017). Rannsóknin var samþykkt af siðanefnd Landspítala
(nr.40/2016), framkvæmdarstjóra lækninga á Landspítalanum,
stjórnendum og yfirlæknum gjörgæsludeildanna í Fossvogi
(E6) og Hringbraut (12B). Rannsóknin var tilkynnt til
Persónuverndar.
Þátttakendur
Þýði rannsóknar eru foreldrar barna sem höfðu legið í tvo
sólarhringa á gjörgæsludeildum Landspítala. Í úrtak voru
valdir allir foreldrar sem uppfylltu þau skilyrði að barnið þeirra
hefði legið á gjörgæsludeildum Landspítala í að minnsta
kosti 48 klukkustundir á tímabilinu 2017-2019 og gátu svarað
spurningalistum á íslensku. Einnig máttu foreldrar ekki hafa
tekið þátt í forrannsókn til dæmis ef um endurinnlögn barns
var að ræða.
Framkvæmd
Þegar barn lagðist inn á gjörgæsludeildir Landspítalans
og barnið ásamt foreldrum þess uppfylltu þátttökuskilyrði
fyrir rannsókn hitti rannsakandi þátttakendur á meðan á
gjörgæslulegu stóð og kynnti þeim rannsóknina. Rúmum
sex vikum eftir útskrift barns af gjörgæsludeild hringdi
rannsakandi í foreldra og kynnti þeim rannsóknina betur, leyfi
var fengið til að senda þeim hefti með þremur spurningalistum
í bréfpósti. Fullsvöruðum spurningalistum sendu foreldrar til
baka með bréfpósti með forfrímerktum umslögum.
Foreldrum sem tóku þátt í verkefninu var boðin stuðningur
hjá Bryndísi Lóu Jóhannsdóttur, sálfræðingi. Greint
var frá þjónustu hennar í bréfi til foreldra sem fylgdi
spurningalistunum.
Mælitæki
Bakgrunnur foreldra og mat á alvarleika veikinda
barna (PRISM): Foreldrar voru spurðir um kyn, aldur,
hjúskaparstöðu, fjölda barna á heimili, hæstu loknu
prófgráðu, atvinnuþátttöku og áætlaðar heildartekjur
heimilis. Einnig voru skráðar upplýsingar um börn þeirra
úr sjúkraskrám, aldur, lengd legu og alvarleiki veikindanna
metinn með PRISM-gildi innlagnar (Pediatric Risk of Death).
PRISM-gildið metur hversu alvarlega veik börnin eru og
þannig hættu á andláti. Notast var við þriðju útgáfu, PRISM-
III, sem metur alvarleika veikinda barns út frá lífsmörkum:
AÐFERÐ
Áhrif gjörgæslulegu barns á líðan foreldra
blóðþrýsting, púls, hita, meðvitundarstigi og eftirfarandi
blóðgildum: sýrustigi í blóði (pH), koldíoxíði (PCO2), súrefni
(PO2), blóðsykursgildi, kalíum, úrea, kreatíni, hvítum
blóðkornum og blóðflögum ásamt blæðingar- og lifrarprófum
(Pollack o.fl., 2016; Pollack, Patel og Ruttimann, 1996). Stig
eru gefin þegar gildin eru utan viðmiða og því lengra sem gildi
eru frá viðmiðum því hærri stig fást. Eftir því sem stigin eru
fleiri því alvarlegri eru veikindin og auknar líkur eru á andláti
(Pollack o.fl., 2016; Pollack o.fl., 1996). Á Landspítalanum eru
ekki skráð heildarkoldíoxíð sem er eitt atriði innan PRISM-III.
Ákveðið var að gefa núll stig fyrir það í stigagjöf barnanna, því
getur skráð gildi verið nokkuð vanreiknað.
Mat á álagsupplifun foreldra barna af gjörgæsludeild
(PSS:PICU): PSS:PICU (Parental stressor scale: Pediatric
intensive care unit) er algengasti spurningalistinn sem
notaður er í alþjóðlegum rannsóknum á álagi foreldra
sem nýlega hafa átt barn á gjörgæsludeild og hefur verið
þýddur á fjölda tungumála (Rodríguez-Rey og Alonso-Tapia,
2016). Hann er hér notaður í íslenskri þýðingu og hefur
verið áreiðanleikaprófaður á gjörgæsludeildum hér á landi
(Aðalbjörg Ellertsdóttir o.fl, 2018; Aðalbjörg Ellertsdóttir
og Þorbjörg Anna Steinarsdóttir, 2017). Spurningalistinn
inniheldur 37 spurningar undir sjö álagsflokkum innan
gjörgæsludeildarinnar. Flokkarnir sjö (með undirþáttum)
eru: hljóð og sýn (sjá hjartslátt á sírita, hljóð frá tækjum,
skyndileg hljóð frá sírita), útlit barns (þrútið, virðist vera kalt,
litabreytingar), hegðun og líðan barns (uppnám, mótþróafullt,
grætur, verkjahegðun, krefjandi, eirðarleysi, geta ekki tjáð sig,
ótti, reiði, dapurleiki), aðgerðir (sprautugjöf, slöngur tengdar,
sogun (í vit og túbur), uppsetning íhluta, banka barn, sjáanleg
meiðsli), samskipti við starfsfólk (orðaforði, tala of hratt,
misvísandi upplýsingar, upplýsingaskortur), hegðun starfsfólks
(grínast, mismunandi fólk, tjá ekki nafn og starfsstétt,
upplýsingaskortur) og breytt foreldrahlutverk (geta ekki sinnt
barni sjálfur, huggað og haldið á því eða séð barnið þegar
ég vil, heimsóknartími takmarkaður, almenn álagsupplifun
af gjörgæslu). Svarmöguleikarnir eru frá því að upplifa ekki
atburðinn upp í að atburðurinn sé mjög álagsvaldandi (Carter
o.fl., 1985).
Mat á vanlíðan foreldra barna sem legið hafa á
gjörgæsludeild (SCL-90): Til að meta vanlíðan foreldra
var notaður SCL-90 (Symptoms checklist) eftir Derogatis,
Lipman og Covi (1973) sem meðal annars metur líkamlega og
geðræna líðan einstaklings. Listinn fer yfir ýmis einkenni sem
einstaklingar geta upplifað sem viðbrögð við álagsvaldandi
reynslu. Listinn í fullri lengd inniheldur 90 spurningar þar sem
þátttakandi velur stig eftir því hvort og þá hversu mikið tiltekið
atriði truflaði hann, frá 1 (hefur ekki orðið var við einkenni)
upp í 5 (hefur orðið mjög mikið var við einkennið), vikuna á
undan þeim degi sem spurningalistanum var svarað. Atriðum
listans er skipt í níu flokka og hver þeirra á sitt safn spurninga
er snúa að einkennum (Board og Ryan-Wenger, 2002). Í
þessari rannsókn voru notuð fjögur söfn sem styðjast við 42
spurningar um líkamlega vanlíðan, kvíða, þunglyndi og reiði/
árásargirni. Mest var hægt að fá 210 stig úr þessum flokkum
samanlagt þar sem í líkamlegri vanlíðan var mest hægt að fá
60 stig, 45 stig í kvíða, 80 stig í þunglyndi og 25 stig í flokknum
reiði. Með því að notast við þessa 42. spurninga útgáfu af
listanum var hægt að bera saman niðurstöður þessarar
rannsóknar við landskönnun Rúnars Vilhjálmssonar (2015) á
landsúrtaki íslenskra foreldra.