Tímarit hjúkrunarfræðinga - 2022, Qupperneq 89

3. tbl. 98. árg. 2022 | Tímarit hjúkrunarfræðinga 87
Eldri Íslendingum fjölgar jafnt og þétt, enda eru lífslíkur hér með þeim mestu sem þekkist
í Evrópu (Hagstofa Íslands, 2021). Samkvæmt spám Hagstofunnar mun þessi þróun halda
áfram þannig að árið 2039 verði 20% landsmanna orðin 65 ára eða eldri og yfir 25% árið 2057
(Hagstofa Íslands, 2018). Þótt heilsa á efri árum geti verið góð þá er það svo að með hækkandi
aldri aukast líkur á því að einstaklingar þurfi að glíma við heilsubrest og færniskerðingar og
þurfi á heildrænni og einstaklingsmiðaðri heilbrigðisþjónustu að halda (Banerjee, 2015).
Hjúkrunarfræðingar og annað heilbrigðisstarfsfólk þarf því að hafa aðgang að fjölbreyttu safni
af stöðluðum mælitækjum sem gerir þeim kleift að meta ástand skjólstæðinga sinna og veita
viðhlítandi þjónustu í kjölfarið.
Við val á mælitækjum sem henta í öldrunarþjónustu og rannsóknum þarf að vanda til verka
og mikilvægur gæðastimpill er að þau séu stöðluð (Guðrún Pálmadóttir, 2013). Samkvæmt
lýsingu Finch og félaga (2002) eiga stöðluð mælitæki það sameiginlegt að vera hönnuð með
ákveðinn tilgang í huga og fyrir ákveðinn hóp einstaklinga. Stöðluðu mælitæki fylgja nákvæmar
leiðbeiningar um hvernig það er lagt fyrir, hvernig stigagjöf fer fram og hvernig á að túlka stigin
og því fylgja niðurstöður rannsókna sem sýna fram á að það hafi viðeigandi próffræðilega
eiginleika, áreiðanleika og réttmæti. Ef mælitæki er áreiðanlegt segir það til um að endurtaka
megi mælinguna og fá sambærilega niðurstöðu svo lengi sem engin raunveruleg breyting hafi
átt sér stað á því fyrirbæri sem átti að meta (Portney 2020; Koo og Li, 2016). Önnur tegund
áreiðanleika, svokallaður innri áreiðanleiki, sýnir hversu vel einstök atriði eða spurningar
mælitækis endurspegla heildarútkomuna (Portney, 2020). Réttmæti mælitækis gefur aftur á
móti upplýsingar um hvort mælitækið sé í raun að meta það fyrirbæri sem því er ætlað að meta
(Portney og Gross, 2020a).
Þótt ríkjandi kenningar sem leiða hjúkrunarferlið stýri því hvað telst mikilvægt að meta, þá
er veigamikið að hjúkrunarfræðingar geti treyst þeim mælitækjum sem verða fyrir valinu
(Reynolds, 2017). Gæði mælitækjanna sem notuð eru á fyrsta þrepi hjúkrunarferlisins þar sem
gagnasöfnun og grunnmat fer fram og síðan aftur á fimmta þrepinu þar sem árangursmat á sér
stað eru afar mikilvæg enda byggir greining hjúkrunarfræðingsins á vandanum, skipulagning
á íhlutun og framkvæmd hennar á því að upplýsingarnar sem unnið er með séu meðal annars
sem áreiðanlegastar.
Flest þeirra stöðluðu mælitækja sem notuð eru af hjúkrunarfræðingum í öldrunarþjónustu
og rannsóknum á Íslandi eiga uppruna sinn í öðrum löndum en hafa verið þýdd yfir á íslensku
og staðfærð. Á meðal þeirra eru eftirtalin mælitæki sem hafa verið notuð þverfaglega til að
meta margvíslegar hliðar heilsu og færni á efri árum; Tímamælt „upp og gakk“ (TUG) (e.
Timed Up and Go [TUG]) (Podsiadlo og Richardson, 1991), Efri árin, mat á færni og fötlun
– athafnahluti (MFF-athafnir) (e. Late-Life Function and Disability Instrument – function
component) (Haley o.fl., 2002), Efri árin, mat á færni og fötlun – þátttökuhluti (MFF-þátttaka) (e.
Late-Life Function and Disability Instrument–disability component) (Jette, Haley, Coster o.fl.,
2002), Mat á líkamsvirkni aldraðra (MLA) (e. The Physical Activity Scale for the Elderly [PASE])
INNGANGUR
BERGLJÓT PÉTURSDÓTTIR
sjúkraþjálfari, Stígandi sjúkraþjálfun,
Reykjavík; Námsbraut í sjúkraþjálfun,
Læknadeild, Heilbrigðisvísindasviði
Háskóla Íslands
ELÍN DÍANNA GUNNARSDÓTTIR
aðstoðarrektor og sálfræðingur,
Háskólanum á Akureyri
SÓLVEIG ÁSA ÁRNADÓTTIR
prófessor, Námsbraut í sjúkraþjálfun,
Læknadeild, Heilbrigðisvísindasviði
Háskóla Íslands
Próffræðilegir
eiginleikar íslenskra
þýðinga á alþjóðlegum
mælitækjum fyrir eldra
fólk sem býr heima
Ritrýnd grein | Peer review
Höfundar