Heima er bezt - 01.08.2008, Blaðsíða 17

Drangshlíðarfjall undir Eyjafjöllum, en þar byrjaði Jyll fyrst að verpa í
Rangár\>aUasýslu um 1860 ofan við bceinn í Drangshlíð.
sem hafði mikinn áhuga á fuglum og
slóst hann í lið með mér sumarið 1980.
Hófum við ferðir okkar og skráningar
í lok maí og vorum að fram í júlí.
Fórum við um austurhluta sýslunnar
frá Argilsstöðum í Hvolhreppi, um
Fljótshlíð allt inn í Markarfljótsgljúfur,
um Þórsmörk út til Eyjafalla og austur
með þeim að sýslumörkum við Jökulsá
á Sólheimasandi. Nokkrir aðrir komu
að þessum skráningum og léttu okkur
stundum lið, en það voru þeir Njáll
Sigurðsson mágur minn, Hálfdan
Omar Hálfdanarson frændi minn
frá Seljalandi, auk Ævars Petersen
frá Náttúrufræðistofnun.
Lagt upp í fýlaleiðangur
Vopnaðir öflugum sjónaukum og
kortum héldum við Elías af stað með
nesti og nýja skó til fýlaskráninga 24.
maí. Ekki var laust við að við vektum
nokkra athygli og umtal á ferðum okkar.
Ekki þótti öllum björgulegt að sjá um
hábjargræðistímann fullffíska menn á
flandri upp með giljum og gljúfrum
gónandi eftir fýlum. Hvaða vit var nú í þessu? Fjögurra ára
dóttir mín, Amlaug, átti í svolitlum vandræðum með að skýra
út fyrir vinkonum sinum á Hvolsvelli hvað hann pabbi hennar
gerði eiginlega. „Pabbi minn vinnur í kaupfélaginu,“ „pabbi
minn er bílstjóri," „pabbi minn er lögga,“ sögðu þær, „en hvað
gerir pabbi þinn?“ „Hann telur íýla,“ svaraði Amlaug. Hún sá
á svipbrigðum þeirra að það var undarlegt starf og var ekki
alveg viss um hvort hún mætti vera upp með sér. í dag skilur
hún þetta betur og er bara sátt við karl föður sinn.
Við Elías fórum um öll svæði þar sem fýlsvörp var að
fínna. Fórum við með vörpunum í hömmm og giljum og
teiknuðum mörk þeirra inn á kort. Allir fuglar sem sátu í
bælum eða virtust gera það og aðrir fuglar sem sátu uppi í
byggðunum við bæli eða fjær þeim, voru taldir. Þegar leið
á sumar og ungar höfðu klakist, voru þeir taldir þar sem við
vomm á ferð á þeim tíma. Með þessu móti var reynt að meta
fjölda varppara, stærð og útbreiðslu varpa á hverjum stað. Til
að fá upplýsingar um aldur varpa heimsóttum við bændur og
heimafólk á ferðum okkar og skráðum niður upplýsingar eftir
þeim um hvenær varp hófst og um nytjar af fýlnum. Einnig var
leitað í rituðum heimildum og gögnum Náttúmfræðistofnunar
að upplýsingum um aldur varpa. Með þessu móti tókst að fá
allgóða mynd af útbreiðslusögu fýlsins í Rangárvallasýslu
og mat á stofnstærð hans.
Sumarið 1981 var þessum rannsóknum Náttúrufræðistofnunar
haldið áfram með stuðningi frá Vísindasjóði og Sýslusjóði Vestur-
Skaftafellssýslu. Þá könnuðum við fýlsvörp frá Sólheimajökli
um Mýrdal allt austur í Hafursey. Þá var mér til aðstoðar
vaskur piltur úr Vík, Bjöm Leifur Þórisson. Fýlsvarpið þar
eystra er önnur saga, sem ekki verður rakin hér.
(Ljósmynd: Erling Ólafsson).
Þráðurinn tekinn upp að nýju
Haustið 1981 fluttist ég frá Hvolsvelli vestur til Winnipeg í
Manitoba þar sem ég hóf framhaldsnám í plöntuvistfræði.
Fýlagögnunum sem safnað hafði verið í Rangárvallasýslu og
Mýrdal 1980 og 1981, skilaði ég til Náttúrufræðistofnunar
til varðveislu. Haustið 2006 var leitað til mín frá Fræðsluneti
Suðurlands um að flytja erindi um gróðurfar og fuglalíf í
Rangárþingi eystra á námskeiði sem þá var verið að skipuleggja.
Ekki gat ég annað en tekið vel í það. Hugsaði jafnffamt með
mér að ekki yrði lengur beðið með að taka saman helstu
niðurstöður úr fýlaverkefninu og kynna heima í héraði, hér var
komið einstaklega gott tækifæri til þess. Það auðveldaði mér
einnig verkið vera kominn til starfa á Náttúrufræðistofnun.
Fékk ég Anette T. Meier kortagerðarmann á stofnuninni í
lið með mér. Teiknaði hún vörpin upp af frumkortum og
setti inn á skýringarmyndir. Hér er aðeins hægt að sýna eina
mynd en þeir sem áhuga hafa geta fundið meiri upplýsingar
inn á ágætri heimasíðu um Eyjaföll (www.eyjaljoll.is). Þar
er m.a. ijallað um helstu fugla svæðisins undir kafla um
jarðfræði og náttúru. Hafa niðurstöður okkar um fýlinn verið
tengdar þar við.
En víkjum nú að helstu niðurstöðum úr fýlaverkefninu.
Fýlsvarp hefst undir Austur-Eyjafjöllum á
19. öld
Um 1860 tók fýll að verpa framan í Drangshlíðarfjalli og
var það fýrsta varpið í Rangárvallasýslu, eins og vikið hefur
verið að. Áratugina þar á eftir fjölgaði fuglinum ört framan
í fjallinu og fýrir aldamótin 1900 var hann tekin að breiðast
inn með Hrútafelli að vestan, sem er hluti af sama fjalli.
Heima er bezt 305