Læknaneminn - 01.08.1968, Blaðsíða 38

38
LÆKNANEMINN
koma fram nýjar frumugerðir,
sem haga sér öðruvísi líffræði-
lega en aðrar frumur æxlisins og
stinga mjög í stúf við stöðugleik
eðlilegs vefs. Þetta getur haft
miklar breytingar í för með sér á
frumugerð æxla eftir geislun.
Næmu frumurnar hverfa, en
fjölgun verður á þeim ónæmu. Er
þar með fengin að nokkru leyti
skýring á því, þegar æxli verða
geislaónæm. Ónæmi getur einnig
myndast á þann hátt, að geislun
vaidi sérstakri stökkbreytingu og
úrvali á breyttum frumum. Slíkt
gæti skeð við subletal geislun.
Líffræðilegum áhrifum af
ákveðnum geislaskammti má
breyta verulega með ýmsum efn-
um, sem eru nefnd geislanæmar
(radiosensitizers). Þau geta aukið
á letaláhrif geislanna. Öll efni,
sem draga úr frumuvitaliteti, eru
eins konar geislanæmar (radio-
sensitizers) og verka saman eða
samhliða við geislana. Mörg efni
hafa verið notuð í þessum tilgangi
þ. á. m. ólífræn sölt, geislalík
efni (N20), hormónar, kemo-
therapeutika og cytostatika.
Hreinir geislanæmar eru mjög
fáir og verka ekki nema í sam-
bandi við geisla. Af beim má nefna
02 og thymidinslík efni (geta
komið í stað thymidins í DNA).
Ennfremur má nefna NEM (N-
ethylmaleimid), sem er talið verka
með bví að loka fyrir -SH grúpp-
ur. Synkavit er einnig líkt verk-
andi efni.
Til eru ennier efni, sem gera
vefi ónæmari fyrir geislun, —
svonefndir geislaónæmar (desen-
sitizers) og eru allmörg slík efni
kunn, m. a. cystein og önnur
efni, sem innihalda -SH hóp, en
verka því aðeins, að þau séu gefin
fyrir geislun. Þessi efni binda 02,
minnka þannig 02 spennuna og
þar með verkun ofannefndra radi-
kala (H20- o. s. fr.).
Umhverfi þess æxlis, sem geisl-
að er, virðist hafa töluverð áhrif
á svörun þess, og árangur af
geislun byggist á því, að tjón af
völdum hennar á heilbrigðan vef
umhverfis æxli sé minna en í
æxlinu sjálfu. Hlutfallið milli
skaða æxlis annars vegar og heil-
brigðs umhverfis hins vegar er
kallað „therapeutiskur index“ eða
öryggissvið geislalækningar og er
háð ýmsum atriðum eins og æða-
fjölda, deilitíðni og starfi vefja.
Geislanæmi æxlisfrumanna
sjálfra hefur ekki alltaf úrslita-
þýðingu, því hægt er að eyðileggja
æxli fullkomlega án þess að heil-
brigt umhverfi líði, þótt æxlis-
frumur séu ekki næmari fyrir
geislum en hinar, og skýrist með
því, að þegar æxlisfrumur hafa
meiri deilitíðni en heilbrigt um-
hverfi, koma letal geislaáhrif nær
eingöngu í ljós á þeim, en ekki í
eðlilegu umhverfi með lága deili-
tíðni, þótt það beri í sér geisla-
skaða, hann kemur ekki í ljós
fyrr en við deilingu.
Basalfrumukrabbamein og heil-
brigð þekja í kring eru oft sam-
tímis eyðilögð með geislun, en
geislanæmi er svipað hjá báðum
frumugerðum. Þekjan getur svo
vaxið frá ógeisluðu umhverfi inn
í gapið, sem varð við eyðingu á
æxlinu. Lokaárangur er þá eins og
um eyðingu á æxlisfrumunum ein-
um hafi verið að ræða, en aðrar
frumur látnar ósnertar.
Bandvefsfrumur geta og vaxið
frá heilbrigðu umhverfi inn í
,,eyðuna“ og þar breytzt í hinar
ýmsu gerðir bandvefs og komið í
stað þeirra, sem eyðilögðust.
Næring vefs og æxlis, sérlega
súrefnisaðflutningur hefur mikla
þýðingu fyrir öryggissvið við