Læknaneminn - 01.10.1987, Síða 25

hlið frumuhimnunnar þannig að það
snýr út. Hér er PNE metýlerað af
metýltransferasa IT. Metýlering á
PE og þessi afstöðubreyting efnisins í
frumuhimnunni breytir eiginleikum
hennar og gerir hana gegndræpari
fyrir Ca+2, líklegast með því að opna
Ca+2-göng. Hækkun á Ca+2 í um-
fryminu virkjar fosfólípasa A2 . Þetta
ensím hvarfar fosfatidýlkólín (PC) í
lysofosfatidylkólín (LYSPC). Mögu-
legt er að fosfólípasa A2 sé seytrað út
í millfrumuvökvann, þar sem hann
vinnur á markfrumunni. LYSPC er
efni með fituleysandi eiginleika,
einnig örvar það mast frumur(sjá
betur síðar)(3,4).
Dibutyryl cAMP og efni sem auka
styrk cAMP, prostaglandin E„
theophylline og histamin, bæla NK-
drápsvirkni, án þess að hafa áhrif á
NK-markfrumu bindinguna. Dibu-
tyryl cGMP og efni er auka styrk
cGMP í cytosol, t.d. karbamýlkólín,
auka á NK-virkni og vega upp á
móti bæliáhrifum vegna cAMP. Því
er líklegt að hlutfallið cAMPxGMP
sé mikilvægt í stjórnun frumanna.
Sömu efni og hækka styrk cAMP
koma einnig í veg fyrir losun lysosó-
mal ensíma sem er háð starfi frymis-
pípla. Efni einsog colchicine, vincr-
istine og vinblastine bæla myndun
frymispípla, en með cGMP hefur
verið hægt að upphefja þessa bæl-
ingu. Frymispíplurnar mynda þær
brautir er lysosómal kornin ganga
eftir þegar seytrun á sér stað.
Calmodulin(CaM) hefur líklega
mikla þýðingu í stjórnun NK-virkn-
innar, Fluphenazine, efni sem hemur
CaM, kemur í veg fyrir nær alla
NK-virkni. CaM er Ca+2 birgðarstöð
frumunnar. CaM hefur óbeint áhrif
á cAMP styrk, virkni phospholipasa
A2 og frymispípla, í gegnum stjórnun
á innanfrumu Ca+2 styrk(3,4).
C. Frumudrápið sjálft
Síðasta skrefið er sjálft frumu-
drápið. Þá er talið að það eigi sér
stað seytrun á frumudrepandi sam-
eindum. Margt er það sem bendir til
að svo sé. NK-frumur sem með-
höndlaðar eru með Sr2+ missa sín
korn og því fylgir jafnframt tap á
drápsvirkni. Efni svo sem cAMP og
PGEl, sem koma í veg fyrir frumu-
dráp, koma einnig í veg fyrir seytr-
un.
Þegar NK-fruman hefur tengst
markfrumunni og ræsing hefur átt
sér stað, fær Golgi kerfið ein-
kennandi staðsetningu og frymis-
píplurnar raðast upp í átt að frumu-
tengslunum. Því myndast hér braut
fyrir korn frá Golgi að frumuhimn-
unni. Kornin þjóna líklegast sem
flutningstæki fyrir frumudrepandi
sameindir. Nokkrar hugmyndir hafa
verið á lofti varðandi gerð þessara
sameinda. Fyrst var stungið upp á
lysosómal ensímum þar sem esterasa
blokkerar koma í veg fyrir frumu-
dráp. Líkur benda til að þessi ensím
séu hydrólasar og með mann-
ósa-6-fosfat-hóp sem bindistað.
Næsti kandidat var lysofosfatidylkó-
lín(LYSPC), sem minnst hefur verið
á og er leysiefni runnið frá fosfólípíð-
um. Efni sem blokka fosfólípasa A2
koma í veg fyrir frumudráp. Líkur
benda þó til að virkni fosfólípasa A2
sé nauðsynleg fyrir fyrri skref frumu-
drápsins, en ekki fyrir sjálft drápið
(8).
Lýst hefur verið leysanlegum
þætti sem seytraður er af NK-frum-
um og binst viðtökum á yfirborði
NK-næmra markfruma. Kom í ljós
að NK-frumur sem örvaðar voru
með lectinunum phytohaemagglut-
inin eða Con A gáfu frá sér leysan-
legan þátt sem eyddi markfrumum.
Fékk hann nafnið „natural killer
cytotoxic factor“(NKCF). Lífefna-
fræðileg uppbygging þessa þáttar er
lítt kunn, og heldur ekki eðli viðtak-
ans á markfrumunni. NKCF binst
sérhæft við NK-næmar markfrumur.
NKCF hefur verið mönnum nokkur
ráðgáta og er tilvist hans nokkuð á
reiki, en verið getur að hér sé í raun
um lysosómal ensím að ræða(3,4).
Dauði markfrumunnar er talinn
orsakaður af brenglun á osmótískum
þrýstingi. Einangruð hafa verið pró-
tein, svokölluð perforin, sem seytruð
eru af NK-frumunum og hafa hæfi-
leika til að mynda göng í himnu
markfrumunnar, en þessar sameind-
ir eru mjög fitusæknar. Þessi prótein
virðast mynda göng með því að fjöl-
liðast(polymerast). Það gerist í ná-
vist Ca+2 en Iysosómal ensím gætu
komið af stað þessari fjölliðun. Einn-
ig geta þessar sameindir myndað
göng í himnuna sem gætu auðveldað
öðrum eiturefnum leið inní frumuna
(3,4).
Mörgum spurningum er ósvarað
varðandi tengsl og verkunarhátt
þessara þátta: perforina, lysosomal
ensíma og NKCF. Taffa 2 gefur yfir-
lit yfir atburðarrás frumudrápsins
(4).
Tafla 2. Atburðarrás
NK-frumudrápsins
A. Mg+2-háð, calmodulin stjórnuð
tengsl milli NK-frumunnar og
markfrumunnar. NK-viðtakinn
tengist markfrumuviðtakanum.
B. Fjögur ferli eru virkjuð í NK-
frumunni: Myndun súrefnis-
milliefna, innflæði Ca+2, trans-
metýlering á fosfólípíðum,
virkjun á fosfólípasa A2.
C. Seytrun á NK-lymfotóxínum
hefst sem er orkuháð ferli.
D. Frumudrepandi sameindirnar
setjast á viðtök á markfrumunni
og miðla þar drápinu sem er
talið stafa af brenglun á osm-
ósujafnvægi markfrumunnar.
LÆKNANEMINN ^987-40. árg.
23