Læknaneminn - 01.04.1991, Page 7

Brunasár og brunameðferð
Yfirlitsgrein l.hluti.
s
Arni Björnson læknir
Sögulegt yfirlit.
Frá því að maðurinn fór að nota eldinn, og
jafnvel fyrr, hafa áverkar af völdum hans, verið hluti
af daglegum hættum í lífinu. Því er eðlilegt að lækning
brunasára, eins og annarra sára, sé tengd fyrstu
tilraunum mannanna til lækninga. Menn hafa
sennilega snemma gert sér Ijóst, að brunasár geta
verið, allt frá því að vera fleiður , sem valda tíma-
bundnum óþægindum, í það að valda varanlegum
örkumlum og dauða. Tilraunirnar hafa í fyrstu beinst
að því að draga úr sársauka og ljóst er, að menn hafa
snemma áttað sig á því, að kalt vatn, dregur fljótt og
vel úr sársauka við bruna. I fornum ritum er minnst á
kælingu við brunasár. en það fyrsta sem er í raun
skjalfest um ágæti kælingar, er í ritum hins þekkta
arabfska læknis Avicenna, sem uppi var á árunum
980-1037. Kæling, sem meðferð á brunasárum virðist
svo gleymast fram á 19.öld, þó telja megi víst að hún
hefur verið notuð af alþýðu gegnum aldirnar. Dzondi
(1770-1835) mun hafa gert fyrstu tilraun til að meta
gildi kælingar með þvíaðbrennahundaog dýfaþeim
síðan í kalt vatn.
Islenski læknirinn Ofeigur Ofeigsson á einna
stærstan þátt í því að kæling er nú, nær alls staðar í
heiminum, viðurkennd sem fyrsta meðferð við bruna.
Ófeigur fékk hugmyndir sínar upphaflega frá ömmu
sinni sem notaðikælingusemhúsráðviðbruna. Hann
gerði síðan all umfangsmiklar dýratilraunir við
læknaháskólann í Glasgow og taldi sig geta sýnt
framá, að kæling hefði þau áhrif að endanlegar
afleiðingar brunaáverkans yrðu minni en ella. Menn
deila enn um þessar niðurstöður, þó flestir séu
sammála um gildi kælingar sem fyrstu meðferðar.
Elstu heimildir um brunameðferð eru í Ebers
papyrus frá Egyptalandi, frá því um 1600 fyrir Krist.
Þar er lýst brunasmyrslum og því hvernig þau eru
notuð til lækninga á brunasárum ásamt tilheyrandi
galdraþulum, og gegnum aldirnar hefur meðferð
brunasára verið fólgin í notkun hinna margvíslegustu
smyrsla, með hæfilegum skömmtum af göldrum.
Það er sameiginlegt með öllum smyrslum sem
eruvirk við meðferð brunasára, aðþau innihaldaefni
sem verka hindrandi á sýklagróður. I hinum fornu
egyptsku smyrslum myrra, í nútímasmyrslum
clórhexidin o.fl. Ennþá hafa engin smyrsl verið búin
til sem sannanlegahafi minnstu áhriftil að flýta því að
sár grói. Þó benda nýjustu rannsóknir á sárgræðslu til
þess, að hugsanlega geti komið að því að hægt verði,
að hafa áhrif í þessa átt, aðallega með því að hafa áhrif
á boðefnin sem stjórna sárgræðslunni.
Susrutalýsirþví íeinumaf VedabókumTndverja
kringum 1000 f.Kr. að stórum brunasárum fylgi mikill
þorsti og hár hiti. Þetta mun vera fyrsta lýsing á
heildaráhrifum brunasára á líkamann. En það liðu
2500 ár áður en menn áttuðu sig á þýðingu þessara
einkenna og gerðu tilraun til að hafa áhrif á þau. Sá
sem það gerði var hinn heimskunni franski
skurðlæknir Guiilayme Dupuytren, árið 1832, en
honum var ekkert óviðkomandi er varðaði
skurðlækningar. Það var þó ítalski læknirinn
Tommasoli frá Sikiley sem fyrstur meðhöndlaði
bruna með saltvatnsgjöf í æð, árið 1897. Skilningur á
vökva- og rafvakatruflunum við bruna grundvallast,
að verulegu leyti á rannsóknum bandaríska læknisins
Franks Underhill, en hann rannsakaði 20 sjúklinga
LÆKNANEMINN 1 1991 44. árg.
5