Læknaneminn - 01.04.1998, Side 81

Móttaka mikið slasaðra
• Lækni sem tryggir öndun
• Lækni sem tryggir blóðflæði og aðgang að
æðum/æðaleggjum
• Tveimur til þremur hjúkrunarfræðingum til
fulltingis
MARKMIÐ ATLS ERU SKÝR:
1. Meta þann slasaða fljótt og örugglega
2. Endurlífga og gera sjúkling stöðugan (stabilize)
í samræmi við forgangsröðun áverka
3. Meta hvort þarfir sjúklings nái út fyrir getu
sjúkrahússins
4. Skipuleggja viðeigandi og öruggan flutning ef
þarf
5. Sjá til þess að bestu meðferð sé framhaldið
ATLS byggir á einu kerfi til að meta slasaðan ein-
stalding og meðhöndla lífshótandi ástand á fyrsta
klukkutímanum eftir slysið. Þessi klukkutími er
kallaður „gullni ldukkutíminn“ því lífslíkur sjúklings
sem fengið hefur fjöláverka byggjast á því að rétt hafi
verið brugðist við á fyrstu ldukkustundinni eftir að
greining og meðferð er tiltæk.
GREINING OG MEÐFERÐ SAMKÆMT ATLS KERFINU
FELST í ÞREMUR ÞÁTTUM:
1. Frumskoðun og endurlífgun (Primary Survey and
Resuscitation)
2. Seinni skoðun (Secondary Survey)
3. Meðferð (Definitive care)
Við frumskoðun er grundvallarhugsunin sú að greina
og forgangsraða vandamál sjúklings og meðhöndla þau
vandamál fyrst sem eru mest aðkallandi og ógna lífi
sjúklingsins, áður en hin kerfisbundna skoðun fer fram.
Það minnir mjög á nálgunina í ACLS. Uppvinnsla í
ATLS er mjög ólík hinni hefðbundnu uppvinnslu þar
sem röðin er saga, skoðun, rannsóknir og meðferð. I
ATLS er hugsað út frá meinlífeðlisfræðilegum
röskunum. Með ,/tBCDE“ minnisregluna að leiðarljósi
fer uppvinnslan rétt fram og skilyrðið er að hún sé gerð
í þessari röð (taflal).
Frumskoðun og endurlífgun
(prim. survey)
A Airway (halda opnum öndunarvegi, með áverka
á hálshrygg í huga)
B Breathing (veita öndunarhjálp)
C Circulation (hafa hemil á blæðingum og
viðhalda blóðþrýstingi)
D Disability ( meðvitundarstig)
E Exposure (allur líkaminn verður að sjást)
Tafla 1.
Ondunarvegur (Airway)
Öndunarvegur getur verið lokaður vegna:
• Skertrar meðvitundar
• Averka á höfði, hálsi eða andliti
Það er metið meðþví að:
• Spyrja sjúkling hvernig hann hafi það
• Horfa á sjúkling og hreyfingar brjósthols
• Hlusta eftir öndunarhljóðum við vit hans
• Hreyfir sjúklingur loft?
Eftir það þarf að talca ákvörðun um hvers konar
öndunarhjálp sjúklingur þarf. Dugir að breyta stöðu
öndunarvegarins, þarf að fjarlægja aðskotahluf eða
sjúga blóð og slím úr vitum? Þarf að hjálpa með
öndunargrímu eða er barkaþræðing nauðsynleg?
Stundum þarf að grípa til róttækari aðgerða eins og
„cricothyroidotomy“. Áverka á hálshrygg verður alltaf
að hafa í huga þar sem hreyfingar á höfði geta leitt til
mænuáverka eða gert þá verri, sé brot í hálshrygg.
Öndun (Breathing)
Skoða verður vel brjóstkassann m.t.t. útlits hans,
hvort óeðlilegar hreyfingar séu til staðar og athuga
mynstur og tíðni öndunar. Hlusta verður með hlustu-
narpípu eftir öndunarhljóðum og hvort mismunur sé á
milli brjóstkassa helminga. Að lokum ber að banka út
lung-un og átta sig á hljómun milli helminga.
Vanöndun (hypoventilation) og sýring (hypercarbia)
benda til alvarlegra áverka á brjóstholi eða þá
öndunarslævingar vegna árifa á miðtaugakerfi. Helstu
ástæður vanhæfni lungna til loftskipta hjá áverkasjúk-
lingum eru:
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
79