Læknaneminn - 01.04.1998, Qupperneq 85

Móttaka mikið slasaðra
hálsæðum, tilfærðum barka (trachea), ósamsíða öndun-
arhljóðum, skertri meðvitund og endar í dauða ef
ekkert er að gert. Þetta ber að meðhöndla um leið og
það greinist (klínískt). Meðferðin er fólgin í að tappa af
loftbrjóstinu með brjóstholsástungu (thoracocentesis).
Það er einfaldlega framkvæmt með því að stinga gróf-
asta útæðalegg sem tiltækur er, inn í 2. rifjabil í
miðviðbeins línu þeim megin sem loftbrjóstið er. I
framhaldinu er lagður brjóstholskeri eins og um einfalt
loftbrjóst væri að ræða.
Blóðbrjóst (hemothorax/hemopneumothorax) þarf
alltaf að gruna hjá óstöðugum sjúklingi eftir sljóan
áverka eða eftir hvassan áverka á brjóstholi og getur
orsökin verið skaði á stórar æðar brjósthols (aorta, vena
cava, lungnaslagæð og lungnabláæð), rifjaæðar (inter-
costal) eða fjölrifbrot en u.þ.b. 150 ml blæðing verður
við hvert rifbrot. Minnkuð öndunarhljóð og flatur
banktónn finnst þeim megin sem blóðbrjóstið er.
Staðfesting fæst með lungnamynd og ber að leggja
brjóstholskera sem fyrst og létta á brjóstholinu.
Stundum þarf að feggja kerann inn án myndgreiningar
þegar mikið liggur við. Ef meira en 1 lítri af blóði
kemur í drenið í upphafi er það ábending fyrir
brjóstholsaðgerð (exploratory thoracotomy).
Flekabrjóst (flail chest) með lungnamari kallast það
ef nokkur rif brotna á fleiri en einum stað hvert fyrir sig
og mynda því fleka sem hreyfist óháð brjóstkassanum.
Þessum sársaukafulla áverka fylgir oftast lungnamar
(contusio) undir flekanum. Þetta þrennt: truflun á
starfsemi brjóstkassa, lungnamarið og ekki síst vanönd-
un vegna sársauka valda síðan súrefnisþurrð (hypoxiu).
Meðferð er fólgin í súrefnisgjöf, góðri verkjastillingu,
brjóstholskera ef loftbrjóst er til staðar, vökvun (en
varast ber ofvökvun því í þessu ástandi eru Iungun
viðkvæm fyrir bjúg) og í sumum tilfellum þarf að setja
barkaslöngu (endotracheal tube).
Pericardial tamponade. Ef blæðing verður í tak-
markað og óeftirgefanlegt gollurshúsið takmarkar það
dælustarfsemi hjartans og dregur sjúklinginn til dauða
á nokkrum mínútum ef eklcert er að gert. Hvass áverki
á hjartað er dæmigerð orsök en þetta getur einnig gerst
við rof á stóru æðunum. Einkenni eru hypotension,
þandar hálsæðar (hár miðbláæðaþfystingur), þöglir
hjartatónar, pulsus paradoxus og þensla á hálsæðum við
innöndun (Kussmaul’s teikn). Tappa verður blóði og
þfystingi af gollurshúsinu (pericardiocentesis) og lcaupa
með því tíma til þess að flytja sjúlding á skurðstofu til
viðgerðar á áverkanum.
Ósæðarrof (ruptured aorta) getur orðið við hröðunar-
afhröðunar áverka (acceleration-deceleration) og dregur
flesta sem fyrir því verða til dauða nær samstundis.
Stundum verður ekld fullkomið rof á æðaveggnum og
það myndast gervigúll (pseudoanaurysm) og þessum
sjúklingum tekst stundum að bjarga ef það greinist
fljótt. Víkkun á miðmæti á lungnamynd á að vekja
grun um slíkt. Er þá tekin tölvusneiðmynd til að
staðfesta og kortleggja áverkann eða ósæðarmynd með
skuggaefni ef tími vinnst til, áður en gert er við hann á
skurðstofu.
ÁVERKARÁ BARKA OG BERKJUTRÉÐ
(TRACHEOBRONCHIAL INJURIES)
Þetta er sjaldgæfur áverki en þarf að hafa í huga við
hálsáverka og alvarlega brjóstholsáverka. Rof á stærri
loftvegum veldur loftleka í miðmæti (pneumomedi-
astinum) og getur loftið klofið sér leið upp úr brjóstholi
og undir húð á hálsi og brjóstvegg (cutaneus emphys-
ema). Annað sérkenni þessa áverka er blóðhráki
(hemoptysis). Rof á minni loftvegum í lungnavefnum
valda frekar loftbrjósti. Við þær aðstæður getur
loftlekinn verið það mikill að brjóstholskerinn hafi ekki
undan lekanum og þannig greinast oft áverkar á minni
loftvegi. Staðfesting áverka fæst með berkjuspeglun eða
tölvusneiðmynd af brjóstholi. Ef skaðinn er mikill
getur þurft að gera við loftvegina á skurðstofu.
Lungnamar (pulmonary contusion) eitt og sér getur
valdið öndunarbilun og dregið slasaða til dauða á
nokkrum klukkustundun. Blóðgasmælingar og gott
eftirlit í blóðmettunarmæli (pulsoxymeter) er nauðsyn-
legt og ef marið er mikið eða ef hinn slasaði hefur lungna-
sjúkdóm fyrir getur þurft að setja fólk í öndunarvél.
Hjartamar (myocardial contusion). Við sljóan
háorkuáverka getur hjartavöðvinn marist og hefur það
svipuð áhrif á starfsemi hjartans og hefðbundið hjarta-
drep. A hjartalínuriti geta sést S-T ogT bylgju breytingar,
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
83