Læknaneminn - 01.04.1998, Side 99

Genalækningar
sjúklings og bæta þannig upp stökkbreytt gen sem ekki
starfar eðlilega. Eingena sjúkdómar eru hins vegar afar
sjaldgæfir miðað við fjölþátta sjúkdóma. Allir algengir
sjúkdómar sem hrjá mannin eru fjölþátta þ.e. ráðast af
samspili erfða og umhverfis. Krabbamein og hjarta- og
æðasjúkdómar eru til dæmis fjölþátta. I dag beinast
flestar rannsóknir í genalækningum að slíkum sjúk-
dómum, aðallega að krabbameinum, en rúmur helmingur
rannsóknanna er á því sviði (1).
Eingena sjúkdómar
Eins og áður segir voru sjúklingar með ADA skort
fyrstir til að hljóta meðferð sem bar árangur með
genalækningum. Síðan hafa farið fram tilraunir með
genaflutninga hjá sjúklingum með cystic fibrosis,
familial hypercholestrolemiu og fleiri sjúkdóma. Hér
mun vera rætt nánar um ADA skort og cystic fibrosis
þar sem þessir tveir sjúkdómar hafa hvað mest eingena
sjúkdóma verið rannsakaðir með tilliti til
genalækninga. Auk þess fást þannig dæmi um notkun
in vivo adenóveiruferju (CF) og in vitro víxlveiruferju
(ADA).
ADA skortur er sjaldgæfur (1/100.000) efnaskipta-
sjúkdómur sem erfist á autosomal víkjandi hátt (1,2).
Óstökkbreytt ADA gen skráir ensímið adenósín deamín-
asa, en ef þetta ensím vantar verður ekki niðurbrot á
púrínunum adenósín og deoxyadenósín í frumum. IT-
frumum og forstigum þeirra leiðir þetta til uppsöfnunar
á dATP sem truflar DNA eftirmyndun og veldur þannig
dauða frumnanna. Fækkun T-frumna hefur í för með
sér Iífshættulega bælingu ónæmiskerfisins. ADA genið
var klónað árið 1983 og er því gerð og virkni gensins
vel þekkt. Framkvæmdir hafa verið ADA-genaflutningar
með víxlveirum (Moloney murine leukemia virus) í
bæði T-frumur og stofnfrum-ur í blóði og beinmerg
(1,5). Flutningur í T-frumur hefur reynst auðveldari
þar sem auðveldar er að framkalla frumuskiptingu í
þeim heldur en í stofnfrum-um. Erfðabreyttu
(ADA(+)) frumurnar hafa svo verið gefnar í æð. Sýnt
hefur verið fram á eflingu ónæmiskerfisins í ailt að 36
mánuði hjá sjúklingum sem hlotið hafa slíka meðferð
(5,9). Hins vegar hafa þessir sjúkling-
ar einnig fengið hefðbundna Iyfjagjöf
(ADA-ensím úr nautgripum) meðan á
tilrauna-meðferð stóð og því reynst
noltkuð erfitt að meta beint áhrif
genaflutninganna (10).
Cystic fibrosis er einn algengasti
erfðasjúkdóm-urinn meðal manna af
norðurevrópskum uppruna (1/2500).
Sjúkdómurinn erfist autosomal víkj-
andi, en genið sem er stökkbreytt í
cystic fibrosis sjúklingum tjáir CI-
göng (cystic fibrosis transmembrane
regulator, CFTR) sem fyrirfinnast
aðallega í öndunarfæraþekju en einnig
í exocrine frumum meltingarvegs og
svitakirda. I öndunarfærum CF sjúkl-
inga verður vegna vöntunar eða
breyttrar starfsemi gang-anna mikil
myndun á þurru, seigu slími og leiðir
það til tíðra öndunarvegssýkinga og
öndunarerfiðleika (1,2, 4). Meðferð
með genalækningum hefur falið í sér
að sjúklingar anda að sér adenó-
veirum sem innihalda CFTR-genið.
Tjáning á þessu geni hefur sýnt sig
Target cetl
Mynd 3 Æxlisfrumur erfðabreyttar utan líkama þannig að þær
verði meira ónæmisörvandi þegar þeim er skilað aftur inn í
líkama sjáklings.
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
97