Læknaneminn - 01.04.1998, Qupperneq 119

Algdigi og nýgengi nýrnasteina á íslandi
Sigurjón Birgisson^. Helgi Sigvaldason^, Nikulás Sigfússon^, Runólfur Páls-
3
son-\
^LHÍ, ^Rannsóknarstöð Hjartaverndar, ^SHR.
Inngangur: Nýrnasteinar einkennast af endurtekinni steinamyndun og eru því
langvinnt vandamál. Ekki er um einn ákveðinn sjúkdóm að ræða heldur fylgikvilla
margra sjúkdóma og efnaskiptatruflana. Þrátt fyrir að nýrnasteinar séu algengt vanda-
mál eru tölfræðilegar upplýsingar um tíðni mjög takmarkaðar. Faraldsfræðilegar
rannsóknir hafa flestar byggt á útskriftargreiningum sjúkrahúsa og benda þær til að
umþ.b. 10% karla og 3% kvenna fái nýrnastein einhvern tíma á ævinni. Engar rann-
sóknir á algengi og nýgengi nýrnasteina hafa verið gerðar á íslandi. Rannsakað var
algengi og nýgengi nýrnasteina á íslandi með því að notast við hóprannsókn hjarta-
verndar.
Efniviður og aðferðir: Efniviður rannsóknarinnar eru áfangar I-V í hóprannsókn
Hjartaverndar sem fór fram 1967-1991. Alls mættu 18.912 einstaklingar á aldrinum
33-79 ára einu sinni eða oftar á þessu tímabili, 9773 konur og 9139 karlar. Rann-
sóknin tók til þeirra einstaklinga sem komu í sína fyrstu heimsókn. Athugaðir voru
allir sem svöruðu jákvætt spurningunni hvort viðkomandi hefði leitað læknis vegna
nýrnasteina og þeir sem sögðust eiga náinn ættingja með nýrnastein. Útilokaðir frá
rannsókninni voru þeir sem ekki vissu hvort þeir hefðu leitað læknis vegna nýrna-
steina. Algengi var skilgreint sem lífslangt algengi, þ.e. að fá nýrnastein einu sinni þá
er einstaklingurinn álitinn hafa tilhneigingu til steinamyndunar alla ævi. Nýgengi var
reiknað hjá þeim sem komu í tvo samliggjandi áfanga.
Niðurstöður: Alls sögðust 706 einstaklingar hafa leitað læknis vegna nýrnasteina,
423 karlmenn af 9039 og 283 konur af 9619. Hlutfall karla og kvenna var tvær kon-
ur á móti 3 körlum. Aldurstaðlað algengi fyrir aldurshópinn 30-70 ára var 4,3% fyr-
ir karla en 3,0% fýrir konur. Marktækur munur var milli karla og kvenna (p=0,001).
Algengi jókst marktækt með aldri hjá báðum kynjum. Nýgengi á tímabilinu var 562
karlar á 100.000/ár og hækkar marktækt með aldri en 197 konur á 100.000/ár og
hækkaði ekki með aldri. Alls sögðust 25% þeirra sem höfðu fengið nýrnastein eiga
náinn ættingja með nýrnastein en einungis 4% þeirra sem ekki höfðu fengið stein.
Ályktun: Algengi nýrnasteina á íslandi er álíka hjá konum og í nágrannalöndun-
um en lægra hjá körlum og af því leiðir að hlutfall karla og kvenna er hér lægra en
víðast hvar erlendis. Athyglisvert er aftur á móti að nýgengi karla er hátt í saman-
burði við sambærilegar erlendar rannsóknir. Nýgengi karla eykst marktækt með aldri
en nýgengi kvenna lækkar frekar með aldri en sú lækkun er ekki marktæk. Rannsókn-
in sýnir sterka ættarsögu hjá fólki sem fær steinamyndun og er það sambærilegt við
erlendar rannsóknir.
Áhrif Diclofenac á magaslímhúð: Er samband á milli þéttni lyfsins í
magaslímhúð, plasma og breytingar á sýruseytrun?
Sigurlaug Benediktsdóttiú. Ásgeir Theodórs^, Kjartan Örvar^,
Þorkell Jóhannesson^, Kristín Magnúsdóttir^.
^LHÍ, ^Lyflækningadeild SHR og ^St. Jósefsspítala,Hafnf.,
^Rannsóknarstofa í lyfjafræði.
Inngangur: Magabólgur og meltingarsár eru algengar aukaverkanir salílyfja. Um
20% þeirra sem nota salílyf að staðaldri fá fleiður (erosions) eða magasár og tæplega
60% af sjúkl-ingum með alvarleg magasár nota salílyf. Sárin gefa oft lítil einkenni
fyrr en blæðing eða götun verður. Meðvirkandi þættir eru t.d. aldur sjúldings, lengd
lyfjatöku, skammtur, tegund salílyfs og önnur lyfjaneysla. Salílyf minnka myndun
prostaglandina úr arachidonic sýru með því að hindra cyclooxygenasa. Prostaglandin
°g prostacyclin hafa víðtæk áhrif á sýruseytrun, bicarbonatseytrun, slímmyndun,
endurnýjun á þekju í maga og hindra skemmdir af völdum ensíma frá neutrophilum.
Minnkun á prostaglandinum veikir varnir magans og hætta á sárum eykst. Hug-
myndir um staðbundin áhrif lyfjanna á magaslímhúðina hafa einnig komið fram. Til-
gangur rannsóknarinnar var að athuga bráðar afleiðingar lyfsins á magaslímhúð, at-
huga þéttni Iyfsins í slímhúð magans og kanna hvort samband er á milli þéttni lyfs-
ins í blóði, magaslímhúð og sýruseytrunar. Jafnframt var athugað hvaða áhrif tilvist
H.pylori (Helicobacter pylori) í maga kann að hafa á afleiðingar salílyfjanotkunar í
skamman tíma.
Efniviður og aðferðir: Tólf einstaklingar, sex konur og sex karla, á aldrinum 18
til 26 ára (meðalaldur 23,8 ár), tóku inn 50mg af Voltaren (Diclofenac) þrisvar sinn-
um á dag í fimm daga. Fyrir lyfjatöku gengust þau undir magaspeglun, sólarhrings
síritun á pH í maga og blóðrannsókn þar sem athugaður var blóðhagur, lifrarpróf,
storkupróf og gastrin. Spurningarlistar voru lagðir fyrir einstaklingana þar sem upp-
lýsinga var aflað um lyfjanotkun, almennt heilsufar og meltingar-einkenni. Rann-
sóknirnar voru allar endurteknar í lok meðferðar. Á fjórða degi var pH síritinn stað-
settur niður í maga og fjarlægður að morgni fimmta dags (mælt í u.þ.b. 20 klst). Tek-
ið var blóðsýni nákvæmlega tveimur tímum eftir töku síðustu töflu lyfsins. Maga-
speglun var gerð að morgni fimmta dags. Á meðan magaspeglun var framkvæmd
voru tekin tvö sýni, annað úr bol (corpus) en hitt úr helli (antrum) maga, í CLO
(camphylobacter like organism) rannsókn, þar sem tilvist H.pylori var könnuð. Þá
voru tekin sýni úr bol magans til lyfjamælinga og annað til vefjafræðilegrar rannsókn-
ar. Myndir voru einnig teknar af bol og helli magans. Diclofenac var mælt í vefjasýn-
um úr maga og blóðsýnunum með vökvagreiningu (high pressure liquid chroma-
tography). Að lokum var gerð sjálfstæð þéttnirannsókn á Voltaren. Einstaklingarnir
tóku þá fjórar töflur á tæpum sólarhring og blóðsýni voru tekin eftir níutíu mínútur
og þrisvar sinnum á 45 mínútna fresti eftir töku lyfsins. Þannig fékkst þéttniferill
einstaklinganna sem auðveldaði túlkun á fyrra blóðsýni sem tekið var í lok 5 daga
lyfjameðferðar.
Niðurstöður: Helstu kvartanir þátttakenda voru ósértæk óþægindi í ofanverðu
lcviðarholi en allir luku rannsókninni. Við magaspeglun greindust tveir með jákvæða
CLO rannsókn og var það staðfest við vefjagreiningu (sérlitun fyrir H.pylori). f
seinni spegluninni voru tveir þátttakendur með sár í magahelli og einn með fleiður á
magaslímhúðinni. Við lyfjamælingu í magaslímhúð mældist ekkert diclofenac í sýn-
unum en niðurstöður úr blóðsýnum sýndu hámarksþéttni í blóði eftir u.þ.b. 1 til 2
klst. Tíu einstaklingar voru með eðlilega magaslímhúð í upphafi, vefjagreining sýndi
einungis bólguíferð hjá þeim (tveir einstaldingar), sem voru með H.pylori smit. I
kjölfar meðferðarinnar jókst bólgan hjá öðrum þeirra en minnkaði hjá hinum.
Gastrinmæíingar, storkupróf og lifrarpróf breyttust ekkert, en væg lækkun á
hemoglobini og hematokrit kom fram. Sýrustig í maga breyttist ekki marktækt við
lyfjagjöfina.
Ályktanir:
1. Nokkra daga meðferð með diclofenac kann að valda sári eða fleiðri í magahelli
hjá hraustu fólki, en veldur ekki breytingu á sýrustigi eða gastrini.
2. Ætla má að diclofenac safnist ekki fyrir í slímhúð magans og því ólíklegt að
lyfið hafi bein áhrif á slímhúðina.
3. Ekki var amband á milli lyfjaþéttni í blóði og slímhúðarskemmda. Þar sem
aðeins tveir einstaklingar voru H. pylori jákvæðir verða áhrif sýkingarinnar á afleið-
ingar salílyfjanotkunar vanmetin.
Tauganet og botniangabólga
Snorri Björnsson^. Jón Atli Benediktsson^, Jónas Magnússon3.
*LHÍ, ^Landspítalinn.
Inngangur: Bráð botnlangabólga er algengasta ástæða bráðrar kviðarholsaðgerð-
ar. Hin hefðbundna röð einkenna sem kemur fram í bráðri botnlangabólgu er: 1)
sársauki , 2) lystarleysi, ógleði og uppköst, 3) verkur yfir botnlangastað, 4) hiti.
Hættan á fylgikvillum við botnlangatöku er um 5% í sjúkiingum með órofinn botn-
langa en 30% ef um sprunginn botnlanga er að ræða. Það er mjög mikilvægt að fá
rétta greiningu og framkvæma botnlangatöku sem fyrst til að geta minnkað hættuna
á fylgikvillum. Tauganet (neural network) eru nothæf við greiningu ýmissa sjúkdóma
en þetta eru tölvuforrit sem er í raun gervitauganet. Það samanstendur af úrvinnslu-
einingum sem líkjast taugafrumum í taugavefi í líkama okkar. Þessir hnútar eru sam-
antengdir. f stað taugaboðefna fær hnútur tölur til að vinna úr og ákveða hvort hann
eigi að senda boð eða ekki. Tölurnar sem hnútar fá, geta verið hvetjandi eða letjandi.
Forritið leggur svo allar innkomnar upplýsingar saman og gefur upp hvort það met-
ur viðkomandi vera með botnlangabólgu eða ekki. Markmið þessarar rannsóknar er
að hanna tölvuforrit sem gæti hjálpað til að vinna úr þeim upplýsingum sem koma
fram við skoðun og blóðrannsóknum á sjúklingi sem grunaður væri um botnlanga-
bólgu.
Efniviður og aðferðir: Upplýsingar voru teknar úr 200 sjúkraskrám hjá einstak-
lingum sem gengið höfðu undir bráða botnlangatöku. Síðan var sjúklingum skipt í
tvo jafna hópa. Hópur 1 var með botnlangabólgu samkvæmt smásjárskoðun en hóp-
ur 2 var ekki með botnlangabólgu við smásjárskoðun. Ákveðið var að skrá eftirfar-
andi einkenni: A) Huglæg: 1) Lengd sögu, 2) kveisuverkur, 3) færsla á sársauka, 4)
ógleði, 5) niðurgangur, 6) uppköst. B) Hlutlæg: 1) Bein eymsli, 2) óbein eymsli,
3) sleppieymsli, 4) vöðvavörn, 5) psoas merki, 6) eymsli við endaþarmsskoðun, 7)
LÆKNANEMINN • 1. tbl. 1998, 51. árg.
117