Bændablaðið - 24.08.2023, Blaðsíða 10

10 Bændablaðið | Fimmtudagur 24. ágúst 2023
FRÉTTIR
Skipulagsmál:
Skipulag standi vörð um ræktarland
– Innviðaráðherra vill stefnu og aðgerðaáætlun um varðveislu lands sem hentar vel til ræktunar
Að verja gott ræktarland sem
hentar til matvælaframleiðslu er
eitt lykilviðfangsefna skipulags-
vinnu á komandi árum. Þetta
kemur fram í nýrri Grænbók
innviðaráðuneytisins.
Landsskipulagsstefna er á þing-
málaskrá haustþings. Hefur
Grænbók, skýrsla um stöðumat,
áherslur og matsáætlun skipulags-
mála, verið í samráðsgátt stjórn-
valda undanfarnar vikur en því
ferli er lokið og nú farið yfir
athugasemdir. Grænbókin er liður í
endurskoðun á landsskipulagsstefnu
2015-2026. Reiknað er með að
næsta skref; Hvítbók, drög að
stefnu og umhverfismat, fari í
samráðsgáttina um sex vikna skeið
frá miðjum september. Að því
loknu verður væntanlega orðin til
haldbær heildarstefna til 15 ára auk
aðgerðaáætlunar til 5 ára
og unnt að leggja fram
tillögu að þingsályktun
þar að lútandi seint á
haustþingi.
Í lands skipulagsstefnu
eru sam þáttaðar áætlanir
opinberra aðila um
samgöngur, byggðamál,
náttúruvernd, orku-
nýtingu og aðra mála-
flokka sem varða
landnotkun og nýtingu
og vernd auðlinda haf-
og strandsvæða, með
sjálfbæra þróun að
leiðarljósi.
Samkeppni er um land í dreifbýli
Í Grænbók segir að meðal
lykilviðfangsefna til næstu ára
sé að verja þurfi gott ræktarland
sem henti til matvælaframleiðslu
til að tryggja matvælaöryggi
þjóðarinnar. Margt bendi til þess
að landbúnaðarframleiðsla muni
aukast í framtíðinni, meðal annars
í ljósi vaxandi ferðamannastraums
til landsins. Samkeppni ríki um
land í dreifbýli vegna aukinnar
eftirspurnar eftir landi til
skógræktar, undir frístundabyggð,
fyrir þéttbýlismyndun í dreifbýli og
nýtingu vindorku.
Til viðbótar áherslum og
verkefnum í landsskipulagsstefnu
eru í Grænbók lögð fram fyrstu
drög að áherslum hvað varðar meðal
annars skipulag í dreifbýli. Er þar
tiltekið að tryggja
skuli samræmda
flokkun land-
búnaðar lands
með tilliti til
ræktunar skilyrða
og varðveislu
lands sem henti
vel til ræktunar.
Því eigi almennt
ekki að ráðstafa til
annarra nota með
óaf tu rkræfum
hætti.
Marka beri
s t e fnu um
landnýtingu sem
vinni gegn loftslagsbreytingum,
auki við námsþrótt vistkerfa og
samfélaga og stuðli að verndun
líffræðilegrar fjölbreytni. Sett eru
fram markmið um sjálfbæra nýtingu
landbúnaðarlands og með þeim hætti
eigi skipulag landnotkunar að stuðla
betur að möguleikum á fjölbreyttri
og hagkvæmri nýtingu þess í sátt
við umhverfið.
Í viðauka Grænbókar kemur
fram áhersla innviðaráðherra á að
landi sem hentar vel til ræktunar
sé ekki ráðstafað til annarra nota.
Umræða um innlenda framleiðslu
á matvælum og fæðuöryggi hafi
aukist á síðustu árum, ekki síst
vegna skorts á aðföngum vegna
heimsfaraldurs, stríðsátaka í
Evrópu og umhverfisbreytinga
vegna loftslagsvár. Við endurskoðun
landsskipulagsstefnu verði því lögð
áhersla á að sett verði fram stefna
og skipulagsaðgerðir um varðveislu
lands sem henti vel til ræktunar.
Fram kemur að umfang land-
búnaðarlands hérlendis liggi ekki
ljóst fyrir en talið að um 6% af
flatarmáli landsins sé gott ræktunar-
land, eða um 6.000 km2.
Flokkun landbúnaðar-
lands vandasöm
Samkvæmt Grænbók er á vegum
umhverfis- og auðlindaráðuneytis
lokið að hluta gerð leiðbeininga
um flokkun landbúnaðarlands til
nota við skipulagsgerð og aðra
stefnumótun um landnýtingu,
í samstarfi við Bændasamtök
Íslands, Landgræðslu ríkisins,
Samband íslenskra sveitarfélaga,
Skipulagsstofnun og Skógrækt
ríkisins. Fram kemur að sveitarfélög
hafi kallað eftir leiðbeiningum
um hvernig beri að móta stefnu í
aðalskipulagi á grundvelli flokkunar
landbúnaðarlands.
Skipulagsstofnun hefur, sam-
kvæmt Grænbók, ekki synjað sveitar-
félagi um staðfestingu aðalskipu-
lags á grundvelli þess að stefna
aðalskipulagsins eða einstök
markmið þess samræmist ekki
eða styðji ekki við markmið
landsskipulagsstefnu. Þó hafi
stofnunin bent á atriði, í vinnslu-
tillögu aðalskipulags, þar sem að

hennar mati hafi leikið vafi á samræmi,
m.a. varðandi stefnu um sjálfbært
dreifbýli. Hafi Skipulags- stofnun bent
á að vandséð væri hvernig íbúðabyggð
í dreifbýli, sem ekki er í tengslum við
búrekstur eða aðra starfsemi þar, styddi
við markmið landsskipulagsstefnu
um sjálfbærni byggðar og hagkvæma
uppbyggingu eða að slík landnotkun
stæði vörð um gott landbúnaðarland.
Dæmi væru um að landbúnaðar-
landi sem flokkist sem úrvals
ræktarland væri ráðstafað til annarra
nota með óafturkræfum hætti, oftast
undir samfellda byggð.
7,7 prósent ungmenna
vildu búa í sveit
Í fyrra voru rafrænir spurningalistar
lagðir fyrir sveitarfélögin, meðal
annars um innleiðingu landsskipu-
lagsstefnu í skipulagsáætlanir þeirra. Í
svörum kom til dæmis fram að kerfi og
ferli skipulagsmála þyki þungt í vöfum
samkvæmt lögum og reglugerðum.
Árekstrar verði í dreifbýli á milli
íbúa með landbúnaðarstarfsemi
og nýrra íbúa sem vilja búa í sveit
en óski eftir sömu þjónustu og
í þéttbýli.
Lögð er í Grænbók áhersla á
samþætta byggðaþróun í þéttbýli og
dreifbýli, t.a.m. með eflingu þeirra
meginkjarna sem fyrir eru og að
fjölgun íbúða í dreifbýli verði fremur
í tengslum við og til að styrkja
landbúnað og aðra staðbundna nýtingu
eða atvinnu- starfsemi.
Þá var spurningakönnun send
út til fólks á aldrinum 16-20 ára
og bárust 415 svör. Kom í ljós að
44% þátttakenda vildu helst búa
á höfuðborgarsvæðinu, 27,5% í
útlöndum, um 20% vilja búa í þéttbýli
utan höfuðborgarsvæðisins og 7,7%
vilja búa í sveit.
Þeir þættir sem skiptu unga fólkið
hvað mestu máli við val á búsetu
voru atvinnumöguleikar, aðgengi
að heilbrigðisþjónustu, tækifæri til
menntunar og gott aðgengi að
þjónustu. Með grænni dreifbýlis-
þróun segir Grænbók að lögð sé
áhersla á að mögulegt sé að lifa góðu
lífi á dreifbýlum svæðum, með aðgangi
að góðri grunnþjónustu, innviðum og
húsnæði eftir þörfum.
Mikilvæg forsenda þróunarinnar sé
hækkandi hlutfall aldraðra, færra ungt
fólk og fjölbreyttari samfélög.
/sá
Í Grænbók um skipulagsmál er lagður grunnur að umræðu um stöðu skipulagsmála og sett fram lykilviðfangsefni,
framtíðarsýn og áherslur við gerð stefnu til komandi ára. Mynd / Samráðsgátt
Mynd / Grænbók
Útlit er fyrir að aukin eftirspurn verði eftir landi til framleiðslu vottaðra
kolefniseininga með kolefnisbindingu eða stöðvun losunar frá landi. Mikil
ábyrgð hvílir á sveitarfélögunum að staðið sé að slíkum verkefnum í samræmi
við stefnu stjórnvalda og alþjóðlegar skuldbindingar, m.a. um verndun
líffræðilegrar fjölbreytni. Úr Grænbók.