Bændablaðið - 24.08.2023, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 24. ágúst 2023
NYTJAR HAFSINS
Nákuðungur (Nucella lapillus) er nú farinn að sjást
æ oftar í fjörum Austurlands en lengi var talið að
sjór austan við land væri of kaldur til að nákuðungar
fengju lifað þar.
Teknir voru saman allir fundarstaðir nákuðungs
á Austurlandi nú í sumar og annaðist Náttúrustofa
Austurlands verkefnið í kjölfar þess að tegundarinnar
varð vart í fjöru utan við Skálanes í Seyðisfirði í júnílok.
Kuðungurinn hefur samkvæmt samantektinni fundist
á í það minnsta sex stöðum eystra; í Finnafirði, Bjarnarey,
Skálanesfjöru, á Teigarhorni, Djúpavogi og Stokksnesi.
Hlýnun sjávar gæti verið völd að breytingunni en
fram til þessa hefur kuðungurinn, sem er sæsnigill
af dofraætt, einkum fundist og verið algengur við
suðvestur- og vesturströnd Íslands og allra helst í
grýttum þangfjörum. Finnst hann einnig á ströndum
norðvestanlands þótt í minna mæli sé.
Nákuðungur er við norðurmörk útbreiðslu sinnar
hér á Íslandi. Hann er kjörfæða fyrir bogkrabba og
ýmsa fugla sem leita ætis í fjörum en lifir sjálfur mest
á hrúðurkörlum og smákræklingum. Hann verður
kynþroska við þriggja ára aldur og elstu dýrin verða
um tíu ára.
Nákuðungurinn er fæða fyrir ýmsa fjörufugla á borð
við tjalda, tildrur og sendlinga en æður og mávar fúlsa
heldur ekki við þeim. Hann lifir almennt í öllum fjörum
hvort sem er brimsömum eða skjólsælum en liggur marga
mánuði í dvala undir slútandi steinum að vetrarlagi.
Kuðungstegundin er vöktuð af Rannsóknasetri Háskóla
Íslands á Suðurnesjum, meðal annars er það gert til að
fylgjast með styrk lífrænna tinsambanda í lífríki sjávar.
/sá
Dýralíf:
Nákuðungar sniglast um austfirskar fjörur
Nákuðungar verða nú algengari fyrir austan vegna
hlýnunar sjávar. Mynd / iNaturalist
Bókvitið verður í askana látið!
– Tryggvi Hjaltason, formaður hugverkaráðs, hvetur sjávarútveginn til stórsóknar í nýsköpun
,,Bókvitið verður ekki í askana
látið“ segir gamall íslenskur
málsháttur.
Merking hans er sú að sá sem
liggi og grúski í bókum hafi ekki
tíma að vinna fyrir sér, sé því ekki
matvinnungur eins og sagt var.
Þá höfum við oft heyrt að meiri
verðmæti verði ekki sótt í sjóinn,
hann sé fullnýttur. En er það svo?
Nýlega urðu stórfréttir í íslensku
samfélagi þegar eignarhald Kerecis,
félags vestur á fjörðum sem vann
græðingarefni úr þorskroði, var
selt fyrir 180 milljarða úr landi en
þar af runnu um 60 milljarðar til
Vestfirðinga. Kerecis er byggt upp af
hugmynd um að nýta þorskroð til að
græða þrálát sár sykursjúklinga sem
annars gátu leitt til aflimunar þeirra.
Skyndilega varð þorskroð, sem var
lítils virði, gríðarlega verðmæt afurð
sem bætti líf fjölda fólks. Allt þetta
gerðist í krafti þekkingar og hugvits
sem byggðist upp og fann sér svo
farveg vestur á fjörðum. Hvort
tveggja reyndist rangt, að bókvitið
verði ekki í askana látið og að ekki
verði sótt meiri verðmæti í sjóinn.
Við fengum Tryggva Hjaltason,
vöru stjóra hjá tölvuleikja-
framleiðandanum CCP og formann
hugverkaráðs Samtaka iðnaðarins,
til að útskýra fyrir okkur forsendur
nýsköpunar, hversu mikilvæg
verðmætaaukning er samfélögum
og hvernig hvatar eiga að virka
svo atvinnulífið geti staðið undir
velmegun þjóðarinnar.
Mýtan um sérvitringinn
Hvað er það sem einkennir frum-
kvöðulinn? Er það þrjóski sér-
vitringurinn í skúrnum sem á engan
pening en er með frábæra hugmynd?
Hvað segir Tryggvi um það?
,,Það er mýta, sem er ekki rétt, að
frumkvöðullinn þurfi að fórna öllu til
að koma hugmynd sinni á framfæri.
Rannsóknir hafa sýnt að hátt hlutfall
nýsköpunar er hliðarverkefni til að
byrja með, alveg eins og Marel
spratt út úr sjávarútveginum fyrir
margt löngu og nú Kerecis,“
segir Tryggvi. ,,Það sem er
líka áhugavert er að meðalaldur
frumkvöðla í verðmætustu
nýsköpunarfyrirtækjunum er yfir
fertugt og það er alls engin regla að
þeir séu hámenntaðir. Víð þekking
og að vera óhræddur við að gera
mistök skiptir meira máli.“
Fjármagn og umhverfi
skipta mestu
Hvað er það sem drífur nýsköpun,
svona almennt, og hverjar eru
forsendur þess að hún þrífist? Hvaða
aðstæður þarf frumkvöðullinn að
búa við?
,,Í fyrsta lagi skiptir stefna
stjórnvalda miklu máli auk
skilvirks og gegnsæs regluverks.
Hvatar til nýsköpunar skipta
mestu, eins og beinir styrkir, lágt
skatthlutfall, endurgreiðslukerfi
kostnaðar vegna rannsókna og
þróunar, hugverkavernd, aðgengi
að þekkingarsamfélagi eins og
öflugum háskóla og öflug tengsl við
atvinnugrein eins og sjávarútveg.
Það sem er gott er að fjárfesting
ríkisins í nýsköpun er nú að
nálgast 30 milljarða en var minna
en 2 milljarðar fyrir tíu árum,“
segir Tryggvi.
Í öðru lagi megum við ekki
gleyma peningunum. Gott aðgengi
að fjármagni og stuðningi er stærsta
einstaka breytan. Stór fyrirtæki hafa
meiri fjárhagslegan styrk en þau
minni, hafa lengri virðiskeðju, meiri
aðföng og sérþekkingu sem skipta
miklu við nýsköpun. Þau hafa líka
úthald því það tekur langan tíma að
uppskera ávöxt nýsköpunar, allt að
5–10 ár. Frægasta dæmið í sögunni
eru ,,rannsóknarstofur“ amerískra
risafyrirtækjanna Bell og Xerox, en
þær voru settar upp af fyrirtækjunum
til að vernda frumkvöðlana frá álagi
og skrifræði við það að stunda
nýsköpun og afla peninga. Stærstu
og verðmætustu tæknifyrirtæki
Bandaríkjanna í dag eru þau sem
hafa búið til nútímaútgáfu af þessum
,,rannsóknarstofum“.
Í þriðja lagi skiptir aðgengi að
sérfræðiþekkingu miklu. Við þurfum
bæði að geta byggt hana upp í landi
auk þess að geta flutt hana inn,
bæði inn til menntastofnana og til
atvinnulífsins.
Síðast en ekki síst er aðgengi að
mörkuðum. Stærð markaða skipta
miklu máli. Heimamarkaður á
Íslandi er takmarkaður en við erum
tiltölulega stór í sjávarútvegi og þar
liggja tækifærin. Þar ættum við að
geta gert okkur gildandi.“
Nýsköpun í sjávarútvegi
Alkunna er að Marel spratt upp úr
þekkingarleit í sjávarútvegi. Nú
hefur Kerecis sprottið úr sama
jarðvegi. Hvaða tækifæri sér
Tryggvi fyrir sér í nýsköpun og
verðmætaaukningu í sjávarútvegi?
,,Sjávarútvegurinn er í kjörstöðu
að ráðast í stórsókn í nýsköpun.
Hann er fjársterkur, með djúpa
sérþekkingu, eftirsótta vöru sem
er fiskurinn, gott aðgengi að
erlendum mörkuðum, þekkingu
í markaðssetningu og í vaxandi
tilfellum þekkingu við að koma
nýjum vörulínum á erlenda
markaði. Þá er mikil vísindaleg
þekking til á Íslandi á vistkerfi
sjávar, fleiri tegundir til að nýta,
frekari úrvinnslu á sjávarfangi og
áfram má telja. Greinin hefur því öll
lykilspil á hendi sér til að geta ráðist
í stórsókn í nýsköpun. Ég hvet
forsvarsmenn sjávarútvegsins til að
setja sér metnaðarfull langtímaplön
um fjárfestingu og uppbyggingu í
sjávarútvegi. Við þekkjum dæmi
um verðmætin í greininni.
Þar má nefna makrílveiðar
(nýsköpun í veiðum, vinnslu
og markaðssetningu á nýrri
tegund), hrognavinnsla (hráefni
sem var ekki nýtt finnur markað
sem lúxusvara), og nú síðast
Kerecis (vara úr roði sem var að
mestu hent, nýtt til lækninga).
Samanlagt er ávöxturinn af þessum
þrem nýsköpunarverkefnum
tugir milljarðar á ári í hreinum
gjaldeyristekjum.
Sjávarútvegurinn liggur á
gullkistu að mínu mati, nýjum
tegundum, virðisaukningu í nú-
verandi verðmætaferlum svo sem
vörum sem eru í dag að mestu
bræddar, virðisaukningu próteins,
lækningarvörum og áfram má telja,“
segir Tryggvi.
Misskipting jókst, en hver tapaði?
Í umræðu er mikið talað um
misskiptingu. Öllum er það ljóst að
við sölu á Kerecis jókst misskipting.
Allt í einu urðu einstaklingar vestur
á fjörðum auðugir, ekki bara af fé,
heldur líka þekkingu við að byggja
upp fyrirtæki. Verðmætin sem
streymdu til landsins í formi sölu
Kerecis er líklega um helmingur af
söluverðmæti sjávarafurða á einu
ári. Þjóðarauðurinn jókst sem nam
söluverðmætinu. Stærsti hluti hans
rennur til fyrrum eigenda en einnig
stór hluti til opinberra aðila í formi
skatttekna, bæði beinna og óbeinna.
Um allan heim njóta sykursjúklingar
góðs af nýsköpun Vestfirðinga.
Getur það þá verið að allir græði
þótt misskipting aukist?
,,Já, nýsköpun er svo sannarlega
allra hagnaður þegar upp er staðið.
En menn tapa líka í nýsköpun á
þeim verkefnum sem ekki ganga
upp og verða gjaldþrota. Það er
því gríðarlega mikilvægt að það sé
heilbrigð áhættutaka og að allir geri
sér grein fyrir henni. Það felast líka
verðmæti í því að læra af mistökum.
Þannig safnast þekkingin upp.
Fjárfesting í auknum rannsóknum
og þróun er af allt öðrum toga en
hefðbundin fjárfesting. Hún tekur
lengri tíma og er flóknari en ábatinn
er margfaldur.
Það er ekki að ástæðulausu að
10 ríkustu hagkerfi heims eru þau
sem eyða 80% af öllum útgjöldum til
rannsóknar og þróunar í heiminum í
dag. Það gleður mig mjög að sjá að
við erum sífellt að auka fjárframlög í
nýsköpun. Það mun bæta hag okkar
allra þegar upp verður staðið,“ sagði
Tryggvi Hjaltason að lokum.
Sigurgeir B. Kristgeirsson,
búfræðingur og fram kvæmda-
stjóri Vinnslu stöðvarinnar
í Vestmannaeyjum
Sigurgeir B. Kristgeirsson
binni@vsv.is
Við erum lítill hópur manna sem höfum áhuga á veiði. Okkar markmið er að
leigja á sem jafnvel þarf að hlúa að og rækta upp.
Hún má vera húslaus og gæti hluti leiguverðs verið að byggja veiðihús.
Við erum að falast eftir á með bleikju, staðbundnum urriða eða sjóbirting og
ekki verra ef það væri lax eða laxavon.
Við erum opnir fyrir nánast öllu sem kæmi til greina og hvar sem er á landinu.
Áhugasamir vinsamlega sendi okkur tillögu á netfangið veidiperla@gmail.com.
Óskum eftir að taka
veiðiá á leigu
Þorskroð frá Kerecis til að græða þrálát sár. Mynd / Kerecis
Tryggvi Hjaltason, formaður hug-
verkaráðs Samtaka iðnaðarins.