Bændablaðið - 24.08.2023, Blaðsíða 61

61Bændablaðið | Fimmtudagur 24. ágúst 2023
Fyrr á þessu ári fékk ég að lesa yfir
samning milli innlends félags og
landeiganda um rétt félagsins til
að undirbúa og reisa vindorkuver
á landareigninni.
Það vakti
nokkra furðu
hve óhagstæður
samningurinn var
landeigandanum.
Það er hætt við að
fleiri bændum og
landeigendum
hafi þegar verið
boðnir álíka
slakir samningar.
Meginatriði umrædds samnings:
Leigutakinn, innlent einka hlutafélag,
fær 15 ár til rannsókna, leyfisöflunar
og undirbúnings orkuvinnslu á hluta
af landi landeiganda. Leigutaki fær
einhliða rétt til að framlengja þann
tíma um fimm ár. Eftir gangsetningu
hefur leigutaki 60 ár til orkuvinnslu.
Leigutakinn fær þannig samtals í
allt að 80 ár einkaleyfi á umsömdu
svæði til rannsókna og framkvæmda,
rétt til vegagerðar og efnistöku í
landinu og rétt til að framselja öll
þessi réttindi áfram. Leigutakinn
hefur rétt til að segja samningnum
upp hvenær sem er án bóta.
Landeigandinn fær fastar leigu-
greiðslur meðan á rannsóknum og
undirbúningi stendur. Leigan greidd
árlega en tekur hækkunum á fimm
ára fresti. Sé möl af landinu nýtt til
vegagerðar fær landeigandi greiðslur
fyrir hana. Eftir að raforkuframleiðsla
hefst fær landeigandi greidd 1,5-2%
af brúttósölu raforku en leigan
fellur niður.
Landeigandi getur rift samning-
n um eftir 15 ár nema leigutaki hafi
„hafið“ framkvæmdir við byggingu
vindorkugarðsins. Leigutaki skal í
lok leigutíma fjarlægja vindmyllur,
línur og tengivirki á eigin kostnað.
Undarlega langur
undirbúningstími
Leigutaki hefur 15 ár til undirbúnings
og rétt til að framlengja um 5 ár til
viðbótar telji hann þörf á því. Ekki er
að sjá að landeigandi hafi andmælarétt
varðandi framlenginguna.
Í samninginn vantar sárlega
ákvæði um að leigutaki skuli nýta
undirbúningstímann vel, t.d. ljúka
við rannsóknir og afla virkjanaleyfa
innan tiltekins árafjölda. Eðlilegt
væri að landeigandi gæti sagt upp
samningi ef leigutaki t.d. lýkur ekki
rannsóknum innan tveggja ára. Án
tímamarka gæti leigutaki gert lítið
í 20 ár, annað en að freista þess að
selja orkufyrirtæki samninginn fyrir
væna fúlgu.
Í raun eru tuttugu ár allt of langur
tími til undirbúnings. Fimm ár
ættu að duga leigutaka til að ljúka
rannsóknum og afla leyfa, séu þau
á annað borð fáanleg, og hefja
framkvæmdir.
Leigugreiðslur á
undirbúningstíma allt of lágar
Leigugreiðslur á undirbúningstíma
þurfa að taka mið af stærð landsins
og fjárhæðum sem landeigendur
í öðrum löndum fá. Lausleg
athugun sýnir að í Bandaríkjunum
fá landeigendur 5-40$ á ekru í
ársleigu. Sé tekið meðaltal af þessu
gæti leigan verið 2.500 kr. á ekru eða
um það bil 1.200 kr. á hektara á ári.
Í þeim samningi sem hér um
ræðir var boðin leiga sem er 170 kr.
á hektara á ári, sem er nálægt 1/7 af
meðalverði í Bandaríkjunum. Boðin
er tvöföldun eftir fimm og tíu ár en
eftir þær hækkanir er leigan samt
helmingi lægri en í Bandaríkjunum.
Einnig þarf að gæta þess að hið
leigða svæði sé ekki bara hluti af
því svæði sem líklegt er að verði
nýtanlegt og nýtt til vindorkuöflunar.
Annars er leigutakinn að fá
forkaupsrétt að orkuöflun á mun
stærra svæði en hann greiðir fyrir.
Umsamin hlutdeild landeiganda
af orkusölu of lág
Í þessum samningi er ákvæði um að
landeigandi fái 1,5% af brúttóverði
seldrar orku sem að 10 árum
liðnum hækkar í 2%. Þetta virðist
miklu lægri hlutdeild en tíðkast í
Bretlandi ef marka má frétt í breska
blaðinu the Guardian en þar segir
að landeigendur fái um 5-6% af
orkusölu vindorkuvera.
Leigutíminn 20 + 60 ár
er allt of langur
Eftir 15-20 ára undirbúning er
landið leigt í 60 ár til viðbótar til
orkuvinnslu. Á svo löngum tíma
getur margt breyst. Möguleikar
landeiganda til að segja upp
samningnum eru nær engar en
leigutaki getur sagt honum upp
hvenær sem er.
Endingartími vindorkuvers er
sagður um 20-25 ár. Á þeim tíma
ætti vindorkuver að hafa borgað
sig upp og skilað leigutakanum
góðum arði. Í stað 60 ára ætti því
að miða vinnslutímann við 25-30
ár að hámarki. Í lok þess tíma gætu
aðilar samið um framlengingu sé
gagnkvæmur hagur af því.
Vantar ákvæði um
mengunarvarnir og viðhald
Í samningnum eru engin ákvæði um
hver beri ábyrgð á mögulegu tjóni
orkuversins gagnvart þriðja aðila.
Kröfur gætu komið fram vegna
t.d. sjónmengunar, hljóðmengunar,
olíumengunar, örplastmengunar,
verðrýrnunar eigna í nágrenni
orkuversins, slysa á fólki o.fl.
Vindtúrbínur geta að sjálfsögðu
bilað. Í samninginn vantar ákvæði
um dag sektir séu túr bínur ekki lag-
færðar eða fjar lægðar við fyrsta
tækifæri. Erlend dæmi sanna að
slík ákvæði eru bráðnauðsynleg til
að koma í veg fyrir að bilaðar og
úreltar túrbínur fái að grotna niður
árum saman.
Haldlaust orðalag um að
fjarlægja vindmyllur
Í samningnum er ákvæði um að í
lok leigutímans fjarlægi leigutaki
vindmyllur og önnur mannvirki á
eigin kostnað. Ákvæðið tryggir ekki
á nokkurn hátt að leigutakinn, sem
er einkahlutafélag, muni leggja til
hliðar fjármagn til að mæta þessum
kostnaði.
Ákvæði vantar einnig um að
landinu verði komið í sem næst
upprunalegt ástand eða það grætt
upp á kostnað leigutaka.
Erlendis má finna fjölda dæma
um að vindorkufyrirtæki hafi farið
á hausinn þegar kom að því að
uppfylla ákvæði um að fjarlægja
mannvirki. Landeigendur hafa því
setið uppi með sárt ennið og stór
landsvæði alsett vegum, raflínum,
rusli og ryðgandi túrbínum. Í
einhverjum löndum hafa því verið
sett lög sem skuldbinda vindorkuver
til að kaupa tryggingar sem duga til
að taka niður mannvirkin.
Hér eru engin slík lög og því
þurfa landeigendur sjálfir að
setja slík ákvæði inn í samninga.
Hver á t.d. að hreinsa upp ef
fárviðri eða aðrar náttúruhamfarir
eyðileggur mannvirkin? Sé ekki
um það rætt í samningi lendir það
á landeigandanum.
Lög um ósanngjarna samninga
Ekki verður nánar fjallað um þennan
samning hér en telji einhver sig
hafa skrifað undir ósanngjarnan
samning má hugsanlega leita eftir
ógildingu með dómi. Í 31. gr.
laga um samningsgerð, umboð
og ógilda löggerninga nr. 7/1936
(samningalög) segir að ógilda
megi gerning ef „bersýnilegur
mismunur sé á hagsmunum þessum
og því endurgjaldi sem fyrir þá
kom eða skyldi koma“ og einnig
hvort leigutaki hafi „misnotað sér
fákunnáttu“ landeiganda.
Að lokum vil ég hvetja bændur
og landeigendur til að kynna sér
reynslu norskra og sænskra bænda
sem hafa margra ára reynslu af
samningum við vindorkuver og
fara afar gætilega í samningum um
þessi efni.
Frosti Sigurjónsson
Landeigendum boðnir
óhagstæðir vindorkusamningar
Frosti
Sigurjónsson.
Erlendis má finna fjölda dæma um að vindorkufyrirtæki hafi farið á hausinn þegar kom að því að uppfylla ákvæði
um að fjarlægja mannvirki. Mynd / Appolinary Kalashnikova – Unsplash
Völuteig 4 - 270 Mosfellsbær
www.vinnuvelarehf.is - S: 496 4400
1.000m3
án vsk.
2.800.000
1.500m3
án vsk.
3.500.000
Verðdæmi:
2.000m3
án vsk.
4.300.000
Hagkvæm geymsla verðmæta
MYKJULÓN
Kr. 3.472.000 m/vsk Kr. 4.340.000 m/vsk Kr. 5.332.000 m/vsk
Mykjulón eru hagkvæm og afturkræf aðferð við geymslu
á húsdýraáburði sem gerir bændum kleift að hámarka
verðmæti áburðarefna og uppfylla kröfur um geymslu
búáráburðar. Mykjulón eru styrkhæf framkvæmd.