Bændablaðið - 24.08.2023, Blaðsíða 26

26 Bændablaðið | Fimmtudagur 24. ágúst 2023
LÍF&STARF
Finnafjörður:
Unnendur sjósunds
boðnir velkomnir
Byggð hefur verið upp aðstaða til
sjóbaða við bæinn Fell í Finnafirði.
Við vík í firðinum, skammt sunnan
við Fell, hefur Reimar Sigurjónsson
bóndi komið upp skýli til fataskipta
auk þess að koma fyrir kari þar sem
fólk getur skolað af sér eftir sjóbaðið.
„Aðgengi er gott fyrir þá sem
vilja fara í sjóinn,“ segir Reimar.
„Það eru ekki varasamir straumar
þarna. Ég hef svo sem ekki yfirsýn
yfir hversu aðstaðan er mikið notuð
en eitthvað er nú skrifað í gesta-
bókina.“ Reimar segir stíg niður að
Skelinni, þ.e.a.s. skiptiaðstöðunni,
gerðan úr rekavið, og stígur frá henni
og langleiðina að víkinni hafi verið
hellulagður með náttúruhellum og
reki haldi við að neðanverðu. Svo sé
gengið eftir gömlum vegi alveg niður í
fjöruna. Kaðalhandrið sé með stígnum
endilöngum. „Það er rennandi vatn að
pallinum sem er við Skelina og fer það
í gamlan sturtubotn, hugsað til
þess að geta skolað sand af fótunum
og mögulega einhverju fleiru,“
segir Reimar.
Ekkert gjald sé tekið fyrir
notkun aðstöðunnar. Hann fékk
styrk frá Brothættum byggðum til
verkefnisins á grunni þess að auka
við afþreyingu fyrir ferðamenn og
fá þá til að staðnæmast meira en eina
nótt á svæðinu.
Skelin er að miklu leyti byggð úr
rekavið úr fjörunni. Reimar segi reka
mjög mis munandi milli ára. „Sum ár
rekur lítið og önnur nokkuð mikið,“
segir hann. „Ég fékk jafn framt styrk
frá Brot hættum byggðum til að gera
mér aðstöðu til að fram leiða vörur
úr rekavið, t.d. ljós, borð, hillur og
bara það sem mér dettur í hug og fólk
getur líka beðið um eitthvað sérstakt
og þá reyni ég að verða við því.
Ég er með stóra og mikla bandsög
og fletti bolum í henni sem ég
framleiði síðan vörur úr. Ég nota
svo rekavið til að kynda hjá mér
íbúðarhúsið að hluta. Hugmyndin er
að gera mun meira af því. Þar fyrir
utan eru flestar girðingar á jörðinni
gerðar með rekaviðarstaurum,“ segir
Fellsbóndi að lokum. /sá
Snoturt og snyrtilegt hús til fataskipta fyrir þá sem vilja bregða sér í sjóinn
við Fell í Finnafirði. Myndir / Reimar Sigurjónsson
Svarfaðardalur:
Gangnamaðurinn hylltur
– Hundrað ára afmæli elstu steinsteyptu réttar landsins
Við Tungurétt í Svarfaðardal
verður senn afhjúpaður minnis­
varði gangnamannsins, hinn fyrsti
á Íslandi.
Tungurétt er við mynni Skíðadals
inn af Svarfaðardal og verður haldið
upp á hundrað ára afmæli hennar
með afhjúpun gangnamanns-
minnisvarðans, laugardaginn
26. ágúst. Jón Þórarinsson á Hnjúki
í Skíðadal segist hafa gengið með
hugmyndina um slíkan minnisvarða
í kollinum í hartnær tvo áratugi. Fyrir
mörgum árum hafi bjarg verið fjarlægt
úr vegstæði upp úr Skíðadalnum og
sett í bakkvörn til að bægja Skíðadalsá
frá. Bjargið hafi lokið sínu hlutverki
í þeim efnum og verði nú undirstaða
fyrir minnisvarðann. „Þetta er
stór steinn, um 7 tonn að þyngd,
dálítið eins og fjall í laginu,“ segir
Jón. „Ofan á hann koma listaverk:
nokkrar lausar kindur, gangnamaður
með prik í hendi á eftir kindunum
og hundur á eftir manninum,
allt skrúfað ofan á steininn.“
Verkið er unnið úr ryðfríu stáli, af
hagleikssmiðnum og listamanninum
Jóhannesi Hafsteinssyni á Dalvík.
Helstu styrktaraðilar verkefnisins
eru Norðurorka Akureyri og
Menningarsjóður Dalvíkurbyggðar.
Jón segist ekki hafa spurnir af að
áður hafi verið reistur minnisvarði
til heiðurs gangnamönnum, honum
finnist þetta ekki ósvipað og
minnisvarði sjómannsins, svo dæmi
sé tekið, og alveg tímabært. „Með
tilkomu minnisvarða gangnamanns
eiga allir Íslendingar tilkall til
minnisvarða þar sem helmingur
Íslendinga á ættir sínar að rekja til
sjómannastéttar og hinn helmingurinn
til bændastéttar.“ Hann bætir við að
minnisvarði gangnamannsins sé öllu
gangnafólki til heiðurs, hvers kyns
sem það sé.
Þótt Jón á Hnjúki sé upphafsmaður
verkefnisins eru þeir fjórir sem standa
að framkvæmdinni: auk Jóns þeir Atli
Þór Friðriksson í Koti í Svarfaðardal,
Þórarinn Hjartarson frá Tjörn í sömu
sveit en brottfluttur og býr á Akureyri
og Jón Bjarki Hjálmarsson á Tjörn.
Elsta steinsteypta réttin
Tungurétt er elsta rétt á Íslandi sem
steypt er úr steinsteypu, frá 1923. „Við
endurbyggðum réttina árin 2010 til
2014, styrktum hana og steyptum alla
upp,“ segir Jón og bætir við að gömlu
veggirnir frá 1923 sjáist þó í flestum
dilkunum að innanverðu. „Við létum
þá gömlu halda sér og steyptum bara
utan um þá á annan veginn þannig
að hægt er að sjá mosagróna steypta
veggi frá 1923 inni í réttinni. Þetta
er í okkar huga merkilegt og við
vildum gjarnan koma því á framfæri.“
Yfirsmiður endurbótanna var Rúnar
Búason, húsasmíðameistari á Dalvík.
Þegar afmælinu verður fagnað og
minnisvarðinn afhjúpaður mun fólk
safnast saman í réttinni og gleðjast.
„Uppistaðan verður mikið til að
allir gangnamenn taka þátt í söng,“
segir Jón. „Oddur Bjarni Þorkelsson,
prestur á Möðruvöllum, verður með
okkur, Þórarinn á Tjörn mun fara
yfir sögu réttarinnar, við afhjúpum
minnisvarðann og bjóðum svo í
kaffi með gamla laginu, upp á fjórar
hundrað ára gamlar brauðtegundir;
kleinur og þess háttar.“
Í tengslum við afmælið stendur
til að gefa út 120 bls. fræðslu- og
menningarrit sem hefði að geyma
sögu fortíðarinnar hvað varðar
fjárréttir, smalakofa, stekki og kvíar
frá fjallaskiladeildunum þremur
sem enn eru í óbreyttu formi eftir
sameiningu þriggja sveitarfélaga fyrir
rúmum 20 árum.
Félag til að auðvelda göngur
Svarfaðardalur tilheyrir sveitar-
félaginu Dalvíkurbyggð á Norðurlandi
eystra. Þar er við lýði sérstakt gangna-
mannafélag sem sett var á laggirnar
eftir að allt fé var skorið árið 1988 á
öllum bæjum í Svarfaðardal og hjá
hobbíbændum á Dalvík. Þó hafi níu
bæir í dalnum verið riðulausir, að sögn
Jóns og voru menn síður en svo sáttir
við heildarniðurskurðinn á svæðinu.
„1989 sáum við fram á að engar
göngur yrðu en samt varð að smala
svæðið. Þá stofnuðu menn félagið.
Það komu ekki kindur á nálægt alla
bæi aftur og æ erfiðara var að fá fólk
í göngur,“ segir Jón og heldur áfram:
„Þá var þetta félag stofnað og sér um
göngur hér á svæðunum sem tilheyra
sveitarfélaginu. Það er að segja
afréttinni sem tilheyrir sveitarfélaginu.
Þetta eru á bilinu 30-40 menn.
Mér finnst svo mikils virði fyrir
tilhögun á göngum að halda uppi
gamla mátanum sem við höfum alist
upp við, það er svo víða þar sem
göngur eru ekkert orðnar göngur eins
og þær voru. Það þykir hvorki sport
né eftirsóknarvert að fara í göngur á
sumum svæðum á landinu að því er
maður heyrir. Hér er bara gamla hefðin
enn við lýði, sem betur fer, og svolítið
strangt tekið á því ef menn svíkjast um
að fara í göngur. Ekki er beitt fésektum
en þykir frekar niðurlægjandi heldur
en hitt að fara ekki,“ segir hann.
Á árunum 1975-1985 var um
17.000 kindum smalað til rétta í
Svarfaðardal en árið 2020 voru
þær um 6.500 talsins. Stemningin
í Tungurétt einkennist af hlátri,
samsöng og taumlausri gleði, segir á
upplýsingaskilti við réttina.
Ekki eru allar jarðir í dalnum setnar.
Að sögn Jóns var gangnamannafélagið
stofnað þegar bæir voru mikið orðnir
setnir af eldra fólki og búskapur
farinn að dragast saman. „Þá gat þetta
fólk ekki farið í göngur og því var
gangnamannafélagið líka hugsað til
að auðvelda hlutina. Af þeim sem eru
í félaginu er sjálfsagt um helmingur
búsettur í þéttbýli; brottfluttir og
tengdir,“ segir Jón að lokum. /sá
Tungurétt er hundrað ára, elsta steinsteypta rétt landsins. Afmælisnefndin: F.v. Jón Bjarki Hjálmarsson, Tjörn, Atli
Þór Friðriksson, Koti, Þórarinn Hjartarson frá Tjörn og Jón Þórarinsson, Hnjúki. Mynd / Jóhann Snær Arnaldsson
Þegar Tungurétt var gerð upp fyrir áratug voru 100 ára gömlu steyptu veggir
dilkanna látnir halda sér til að varðveita söguna. Mynd / Jón Bjarki Hjálmarsson