Bændablaðið - 24.08.2023, Blaðsíða 44

44 Bændablaðið | Fimmtudagur 24. ágúst 2023
UTAN ÚR HEIMI
Vísindamenn reyna nú að efla
ljóstillífun plantna til að auka
hraða lífmassamyndunar, þ.e.
vaxtarhraða, en plöntur nota aðeins
lítinn hluta þeirrar orku sem þær
hafa úr að moða í ljóstillífun.
Plöntur nota ljóstillífun til að
framleiða súrefni, næringarefni
og líforku. Þetta flókna, lífefna-
fræðilega ferli er þó í rauninni
heldur óhagkvæmt þar sem aðeins
brot af orku sólarinnar er nýtt í
ferlið. Þetta hefur vakið áhuga
vísindamanna á hvort þarna
felist möguleikar til að hraða
lífmassamyndun og auka ræktaða
uppskeru með hraðari vexti, m.t.t.
fæðuframboðs.
Rannsóknarteymi við Tækni-
háskólann í München (TUM), undir
forystu Franz Hagn, prófessors í
lífefnafræði, hefur nú uppgötvað
að ytri hjúphimna grænukorna
gæti gegnt lykilhlutverki í þessu
ferli. Tímaritið Nature Structural
& Molecular Biology birti ritrýnda
grein um rannsóknina fyrir skömmu.
Án ljóstillífunar væri lífið eins
og við þekkjum það óhugsandi því
plöntur taka upp koltvísýring og
nota sólina og vatnið til að breyta
honum í lífmassa og súrefni.
„Aukning á framleiðslu einfaldra
sykra og annarra umbrotsefna í
grænukornunum er viðfangsefni
rannsóknanna sem og flutningur
þeirra til innri og ytri hjúphimnu
m.t.t. vaxtar,“ er haft eftir Hagn í
tímaritinu.
Aukning á plöntuvexti verði
sífellt mikilvægari í samhengi
við loftslagsvána, öfgafull veður-
fyrirbrigði og orkuskort.
Rannsóknir eru fremur skammt á
veg komnar og enn ekki sopið kálið
þó í ausuna sé komið. /sá
Leita aðferða svo plöntur
nýti sólarljós betur
Rannsakað er hvort efla megi ljóstillífun plantna og þar með hraða vexti þeirra.
Vistvernd:
Ræktarlegar stoppistöðvar
Borgin Utrecht í Hollandi hefur
vakið athygli fyrir óvenjuleg
strætisvagna- og sporvagna-
biðskýli. Þau eru þakin gróðri,
ýmist að ofan eða á hliðum, nema
hvort tveggja sé.
Borgaryfirvöld í Utrecht réðust í
verkefnið um að veita biðskýlunum
græna yfirhalningu árið 2019 og
eru nú 316 biðskýli komin með
gróðurþekju. Markmið verkefnisins
er að gróðurinn fangi svifryk og
stuðli þannig að hreinna lofti,
veiti kælingu í hitum og síðast en
ekki síst að ýta undir líffræðilegan
fjölbreytileika í borginni með því að
laða að fugla, býflugur, fiðrildi og
önnur frjóvgandi skordýr.
Sum gróðurþökin eru jafnframt
með sólarsellum til að knýja
ljósgjafa og sjálfvirk áveitukerfi
regnvatns. Fleiri hollenskar borgir
hafa fylgt í fótspor Utrecht.
Yfirvöld í Amsterdam hafa til að
mynda hug á að grænklæða um 500
sporvagnabiðskýli og hófust handa
árið 2020.
Hugmyndin um lifandi gróðurþök
á biðskýli hefur síðan farið um eins
og eldur í sinu og borgir víða um
lönd tekið hana upp. Má þar nefna
þýskar borgir, þ.á m. Hamborg,
þar sem gróðurbiðskýlin eru hluti
af löngum lista metnaðarfullra
grænþakaverkefna. Þá hafa Bretar,
Bandaríkjamenn, Svíar, Tékkar og
Japanir, svo einhverjir séu nefndir,
stokkið á þennan vagn.
Íslensk gróðurþök frá landnámi
Plöntuþök og -veggir bygginga
verða æ algengari bæði í þéttbýli
og dreifbýli, sem hluti af að bæta
lífsgæði og vistkerfi. Jafnframt er
slíkt notað til að auka líftíma þaka,
til einangrunar, kælingar, birtu- og
hljóðvistarstjórnunar, bindingar
kolefnis, ryks og mengunar og til
vatnssöfnunar m.a. til að minnka
álag á holræsakerfi.
Rannsóknir hafa sýnt að slík
græn þök verndi mögulega gegn
rafsegulbylgjum. Ýmis skordýr
þrífast á þökum auk annarra
smádýra og örvera. Borgaryfirvöld
í Kaupmannahöfn, til dæmis, settu
sér það markmið að allar opinberar
byggingar með þakhalla undir 30
gráðum yrðu með gróðurþekju á
þaki og að við endurnýjun eldri flatra
þaka yrði einnig notuð gróðurþekja.
Íslendingar hafa nýtt grasþök
allt frá landnámi en þau urðu æ
sjaldgæfari eftir því sem leið fram
á 20. öldina. Áhugi fer þó vaxandi
á gras- og plöntuþökum á nýjan
leik. Þá er horft til þess að nota
þurrkþolnari tegundir en gras í
gróðurlagið og valdar tegundir
sem gera litlar kröfur til vaxtarlags,
næringar og viðhalds.
Hnoðrar algengastir
á biðskýlunum
Á vefnum BrightVibes segir að
fyrirtækið Roofmeadow hafi
hannað grænt jurtaþak sem unnt er
að setja ofan á flest öll hefðbundin
biðskýli en fjölmörg fyrirtæki
sérhæfa sig nú í gerð grænna þaka
og veggja. Í upphafi var einkum
notast við hnoðrategundir, Sedum,
þar sem sú planta stendur vel af sér
þurrk og þarfnast lítils viðhalds.
Nú er þó verið að skoða hvernig
fleiri plöntutegundum gengur að
dafna á biðskýlum vítt og breitt um
heiminn, svo sem nellikum. /sá
Plöntun á þaki biðskýlis í Utrecht í Hollandi. Græn biðskýli hafa víða skotið upp kollinum í þágu vistverndar. Mynd / BrightVibes
Endurnýjandi landbúnaður, eða
eins og það útleggst á frummálinu,
„regenerative farming“, er sívinsælli
í umræðunni enda m.a. talinn afar
jarðvegsbætandi.
Á fréttasíðu The Guardian nú um
miðjan mánuð segir frá stöllunum og
umhverfisverndarsinnunum Francescu
Cooper og Hollie Fallick sem reka
saman bæinn Nunwell. Þeirra markmið
er að næra náttúruna í kringum sig
hið allra helsta, enda telja þær beint
samband milli heilsu jarðvegs,
mannfólks og dýra.
Grunnreglur endurnýjunar
Hugmyndin er sú að með því að
fylgja grunnreglum endurnýjunar – að
hrófla sem minnst við jarðveginum,
halda honum þöktum gróðri, viðhalda
þannig lifandi rótum, rækta fjölbreytt
úrval jurta og grænmetis auk þess
að nota beitardýr – að þannig sé
hægt að endurnýja úr sér gengna og
næringarsnauða jarðvegi og framleiða
næringarríkari fæðu.
Þessi hugmynd virðist kveikja í
fleirum en þeim ofannefndu. Er talið
að margir þeirra bænda sem áður hafa
stundað hefðbundinn búskap séu smátt
og smátt að tileinka sér einhverjar
grunnreglnanna og má nú sjá – víðar
en áður – kjúklinga gogga í jarðveg
samhliða kúm og gæða sér á grænkáli
og baunum samhliða svínum. Við slíkar
aðstæður er um þekjuræktun að ræða
og fjölbreytni í plöntuvali ætluð til þess
að auka næringarefni í jarðveginum.
Jákvæð viðbrögð víða
Skriðþungi hreyfingarinnar virðist
vera óstöðvandi. Í ESB tóku umbætur
á CAP ( Common Agricultural Policy
eða Sameiginleg landbúnaðarstefna
Evrópusambandsins) gildi í janúar,
með Farm to Fork-stefnu sambandsins
sem miðar að því að draga
úr áburðarnotkun
um 20%. Einnig
er áætlað að
helminga notkun
skordýraeiturs
og þá í kjölfarið tap
næringarefna í jarðvegi.
(Farm to Fork-stefnan miðar að
því að flýta fyrir umskiptum okkar
yfir í sjálfbært matvælakerfi sem
ætti að hafa hlutlaus eða jákvæð
umhverfisáhrif, hjálpa til við að draga
úr loftslagsbreytingum og laga sig
að áhrifum þeirra auk þess að auka
líffræðilega fjölbreytni.)
Á síðasta ári skiptu stjórnvöld
í Bretlandi út styrkjum undir
merkjum CAP – sem byggðust á
magni (ATH) ræktaðs lands – út
fyrir umhverfisverndargreiðslur
sem verðlauna aðgerðir sem vernda
umhverfið. Skotland tekur svo
skrefið heldur lengra en þar miðar
landbúnaðarsýn ríkisstjórnarinnar að
því að landið verði „alheimsleiðtogi
í sjálfbærum og endurnýjanlegum
landbúnaði“. Hvorki meira né minna.
Skiptar skoðanir
Rannsóknir voru gerðar á ágæti
stefnu endurnýjandi landbúnaðar árið
2018, sem leiddi í ljós að þeir sem
fylgdu henni hvað helst höfðu upp úr
krafsinu u.þ.b. 30 % minni uppskeru,
en þó jókst arður þeirra um tæp 80%.
Komið hefur í ljós að eldsneytisnotkun
hafi minnkað um vel rúman helming,
kostnaður vegna eiturefna til að ráða
við illgresi og sveppi um jafnvel allt
að 70% og voru bændur sammála um
að fleiri krónur kæmu í vasann en áður.
Ekki eru þó allir jafnhrifnir af
hugmyndinni, en í grein The Guardian
kemur fram að umhverfissinni nokkur,
George Monbiot, vísaði í síðasta
mánuði alfarið á bug þeirri fullyrðingu
að stýrð beit búfjár gæti hjálpað til við
að draga úr áhrifum loftslagsvandans.
Telur hann frekar að skipta ætti
út landbúnaði fyrir verksmiðjur sem
rækta mat í rannsóknarstofum úr
örverum og vatni með nákvæmni
gerjun – á þeim forsendum að
„smábúskapur“ eins og hann kallar
stefnu endurnýjandi landbúnaðar,
muni ekki framleiða nægan mat.
Þeir sem aðhyllast hreyfinguna hins
vegar koma með þau mótrök að vel sé
hægt að ná fæðuöryggi ef betri stjórn
færi á bæði búskap og matarvenjum
– en samkvæmt skýrslu
S a m e i n u ð u
þ j ó ð a n n a
árið 2021 fer
þriðjungur matar
til spillis á
heimsvísu.
/SP
Landbúnaðarstefna:
Betrumbættur jarðvegur
Skemmuvegur 4, Blá gata. hafsport.is
KONTRA 400
Sterkir, stöðugir og ósökkvandi
bátar fyrir íslenskar aðstæður.
PLASTBÁTAR
895.000 kr. (án stýris)
1.495.000 kr. (með stýri og kerru)