Bændablaðið - 24.08.2023, Blaðsíða 20

20 Bændablaðið | Fimmtudagur 24. ágúst 2023
Örplast er almennt skilgreint
mjög vítt en undir það hugtak falla
allar litlar plastagnir minni en 5 mm
(í öllum víddum; lengd, hæð eða
breidd) svo það á við um kúlulaga
agnir, þunnar flyksur og þræði.
Örplastagnir eru ekki lokaafurð
plastúrgangs þar sem þær halda
áfram að brotna niður í nanóplast
sem eru plastagnir minni en 50 µm
(nanóagnir).
Að sögn Sophie Jensen,
verkefnastjóra á sviði lífefna hjá
MATÍS, eru örplastagnir ýmist
framleiddar sem örplast eða verða
að örplasti við slit og sundrun (með
útfjólublárri geislun frá sólinni
og af vélrænum áhrifum, svo sem
bylgjum) stærra plasts í umhverfinu,
ásamt öðrum gerðum af örplasti eins
og þeim sem losna þegar við þvoum
fötin okkar.
„Þar sem örplast mengar
umhverfið hefur verið sýnt fram
á tilvist þess í fæðukeðjunni,“
segir Sophie. „Svif í sjónum er
neðst í fæðukeðjunni og það
neytir örplasts þar sem agnirnar
eru jafnstórar og náttúruleg bráð
þeirra. Örplastagnirnar safnast
fyrir í vefjum og þar sem eitt dýr
étur annað getur örplast flust upp
fæðukeðjuna og endað á disknum
okkar,“ segir hún.
Í skýrslunni Örplast í hafinu við
Ísland, helstu uppsprettur, magn og
farvegir í umhverfinu, frá 2019,
segja skýrsluhöfundar, þeir Valtýr
Sigurðsson og Pétur Halldórsson,
að „stærsta uppspretta örplasts
í umhverfinu á Íslandi tengist
bifreiðaumferð en slit á dekkjum
og vegmerkingum er um 4/5 allrar
örplastslosunar hérlendis. Aðrar
stórar uppsprettur eru einna helst
vegna málningar og affalls vegna
þvotta á fatnaði úr gerviefnum ...“
Jafnframt segir í skýrslunni að
„farleiðir örplasts til hafs eru ólíkar
eftir uppsprettum og misflókið er að
meta stærð þeirra. Sumar farleiðir
fara óhindraðar í hafið líkt og
frárennsli úr þvottavélum (í öllum
þéttbýlum landsins sem eru við sjó).
Affallsvatn frá vegum í þéttbýli á
einnig að miklu leyti greiða leið
í hafið en vegryk lendir líka að
stórum hluta í jarðvegi og ekki er
gott að segja til um hvar það endar
líkt og við á um málningarflygsur
frá háþrýstiþvotti húsa og fleiri
uppsprettur í þéttbýli. Það örplast
sem lendir í jarðvegi situr að öllum
líkindum eftir í jarðveginum og berst
ekki í hafið þar sem plast er ekki
vatnsleysanlegt. Helstu farleiðir
örplasts í hafið eru því með rennandi
vatni gegnum skólp og ræsi.“
Fáum í okkur nanóplast alla ævi
Aðspurð hvar mesta örplastið í
fæðukeðjunni sé að finna segir
Sophie örplastmengun ekki
aðeins eiga sér stað í sjávarfangi
heldur einnig í öðrum matvælum.
„Rannsóknir beinast enn fyrst og
fremst að mengun sjávarfangs
og fisks en athygli hefur einnig
beinst að matvælum úr jurtaríkinu,
eins og þangi og hrísgrjónum.
Jafnframt hefur mengun í ediki,
salti og mjólk verið metin. Hvað
varðar drykki hefur athygli einnig
beinst að hvítvíni, orkudrykkjum og
gosdrykkjum.“
Sophie segir að fyrir utan mengun
lofts og vatns sé jarðvegsmengun
önnur möguleg uppspretta örplasts
í fæðukeðjunni. „Jarðvegs-
örplastmengun á sér stað eftir
nokkrum leiðum. Má þar nefna
urðunarstaði, meðhöndlun á
jarðvegi, notkun á skólpseyru til
jarðvegsfrjóvgunar, vökvun með
skólpvatni, notkun moltu og lífræns
áburðar og slit á dekkjum.“
Samkvæmt áðurnefndri skýrslu,
Örplast í hafinu við Ísland, frá 2019,
var árleg losun örplasts í umhverfið
á Íslandi í kringum 450-1.000 tonn
og þar af áætluð losun í hafið frá um
190 tonnum. Uppsprettur örplastsins
voru t.a.m. bifreiðahjólbarðar,
flugvélahjólbarðar, haglaskot,
leikvellir, skipamálning, gervigras,
vegmerkingar, húsamálning, sigvatn,
snyrtivörur og þvottur.
Í skýrslunni kemur jafnframt
fram að ætla megi að um 300 tonn af
heyrúlluplasti endi árlega annaðhvort
í almennri urðun eða umhverfinu.
Um það hversu hættulegt plast í
fæðukeðjunni sé í raun og veru segir
Sophie það ekki ljóst. „Sannleikurinn
er sá að við vitum það ekki. Við
vitum að plast er að valda dýralífi
óbætanlegum skaða, en vísindamenn
eru aðeins byrjaðir að skoða hvað
það gerir heilsu manna.
Menn verða fyrir langvarandi
útsetningu á nanóplasti í lágum
styrk, nánast allt lífið. Nanóplast er
erfitt að greina miðað við örplast og
rannsóknir hafa ekki kannað að fullu
skaðleg heilsufarsáhrif nanóplasts.
FRÉTTASKÝRING
Plastmengun:
Örplast í öll mál
– Örplast berst upp fæðukeðjuna og við neytum þess og öndum því að okkur
Steinunn Ásmundsdóttir
steinunn@bondi.is
Örplast er sívaxandi vandamál í veröldinni. Það berst upp alla líf- og
fæðukeðjuna og er alls staðar, hvort sem er á legi, láði eða í lofti. Áhrif
þess á heilsu manna eru nú í vaxandi mæli rannsökuð og víst að sitthvað
á eftir að koma í ljós varðandi skaðsemi örplasts í lífríkinu, hvort heldur
er á hinar smæstu lífverur eða manneskjur – og allt þar á milli.
Örplast á yfirborði hafsins, 1950 til 2050. Örplast eru fljótandi plastefni sem
eru minni en 0,5 sentímetrar í þvermál. Framtíðaruppsöfnun á heimsvísu í
yfirborðshafi er sýnd í þremur sviðsmyndum um losun plasts: (1) losun til
sjávar stöðvast árið 2020; (2) hún staðnæmist við losunarhlutfallið 2020;
eða (3) heldur áfram að vaxa til ársins 2050 í samræmi við sögulegan
framleiðsluhraða plasts. Mynd / Our World in Data
Stjórnvöld um
allan heim verða
að skrifa undir alþjóð-
legan, lagalega bindandi
sáttmála, til að ákvarða
hvernig við notum plast
og förgum því ...“
Plast, örplast og nanóplast á sveimi í sjó. Talið er að það eigi eftir að aukast til muna grípi stjórnvöld ekki í taumana með samhæfðu regluverki. Mynd / MATÍS
ÚRVAL ÚTSÝN 585 4000 WWW.UU.ISINFO@UU.IS
*Verð á mann m.v. 2 fullorðna. Innifalið í verði: Flug fram og til baka, flugvalla-
gjöld og skattar, gisting með morgunverði, ferðataska og handfarangur.
Keflavík Agadir Agadir Keflavík
09:00 15:00 19:15 22:30FRÁBÆRIR
FLUGTÍMAR
TAKMARKAÐUR
SÆTAFJÖLDI!
GISTING MEÐ
MORGUNVERÐI
AGADIR, MAROKKÓ
BEINT FLUG OG ÍSLENSK FARARSTJÓRN
verð frá 149.900 KR.*
31. OKTÓBER - 8. NÓVEMBER 8 DAGAR