Bændablaðið - 24.08.2023, Blaðsíða 56

56 Bændablaðið | Fimmtudagur 24. ágúst 2023
Fyrsta bændaheimsóknin var á
holdakúabúið Newton of Idvies þar
sem hinn þekkti bóndi Graeme Fraser
tók á móti hópnum.
Hann er með eitt þekktasta
holdakúabú Skotlands og að sjálfsögðu
með Aberdeen Angus, enda annálaðir
skoskir gripir. Hjörðin hans er með
70 kúm og nokkrum þarfanautum
ásamt uppeldi. Þarna hafa verið Angus
gripir síðan 1959 og vandfundið bú
með jafn þrautræktuðum gripum,
enda selt marga lífgripi til annarra
bænda víða í Evrópu áður en Brexit
varð að veruleika en þá lokaðist á sölu
lífdýra frá Stóra-Bretlandi. Að vera
með einungis 70 holdakýr þykir ekki
mikið í Skotlandi en það er nóg fyrir
Graeme enda selur hann um þriðjung
gripa sinna til lífs og skilar það mjög
miklum bústekjum. Þriðjung notar
hann heima og sendir svo afganginn
í sláturhús. Búið er ekki frekt á vinnu
og við það starfa einungis Graeme auk
þess sem pabbi hans, 77 ára, grípur í
verk öðru hverju. Annars starfa ekki
aðrir á búinu.
Selur nánast allt á uppboðum
Líkt og margir skoskir bændur
selur Graeme nánast alla gripi sína
á uppboðum en tvö meginuppboð
eru notuð við lífdýrasölu. Á þessum
uppboðum, sem haldin eru í október
og febrúar, eru gripirnir í kringum
13-15 mánaða að jafnaði og er miðað
við að 15 mánaða gamlir gripir séu
750 kíló á fæti en 13 mánaða hafi náð
650 kílóa lífþunga. Fyrir kvígurnar fær
hann þetta í kringum 2.500-3.500 pund
eða sem svarar til 430-600 þúsund
krónur en nautin eru að leggja sig á
10-20.000 pund eftir gæðum eða á
bilinu 1,7-3,4 milljónir hvert! Fyrir
gripi sem fara í slátrun fær hann um
2.100 pund fyrir 390 kílóa fall, enda
sé þá gripurinn yngri en 16 mánaða,
eða um 360 þúsund íslenskar krónur.
Fyrir kýrnar sem fara í slátrun fær hann
svipaða upphæð en þær eru þó mun
þyngri og meðalfallið í kringum 690
kíló á þessu búi.
Kaupir árlega nokkur naut
Til að viðhalda bústofninum kaupir
Graeme að naut frá öðrum bændum
og notar einungis 1 af eigin nautum
í ræktunina árlega. Þegar hann
velur þarfanaut notar hann nokkuð
áhugaverða nálgun. Hann notar
eitt háfætt naut, eitt lágfætt og eitt
rýmismikið auk þess sem eitt naut á
að hafa blandaða eiginleika.
Þetta gerir hann til að hámarka
mögulega útkomu hjarðarinnar en
mjög misjafnt er hvaða eiginleikum
bændur sækjast eftir hverju sinni
og hann getur því boðið upp á afar
fjölbreytta möguleika. Í ár borgaði
hann samtals 60.000 guineas fyrir
nautin þrjú sem hann keypti, eða
sem nemur 10,7 milljónum króna
og þar af kostaði eitt þeirra 5,4
milljónir króna. Guineas er ævaforn
gjaldmiðill, sem notaður er fyrir kaup
á lífgripum í Stóra-Bretlandi, en 1
guineas samsvarar 1,05 pundum þar
sem 0,05 pund fara til uppboðshússins
sem þóknun.
Selur fósturvísa til útflutnings
Eftir að Brexit varð að veruleika,
og sem Graeme hafði nákvæmlega
ekkert gott að segja um, lokaðist á
allan útflutning lífdýra til Evrópu en
það var stór og mikilvægur markaður
fyrir skoska bændur. Þessi markaður
er enn lokaður og sér ekki fyrir
endann á því en til þess að mæta
þessu áfalli byrjaði Greame að láta
skola efnilegustu kvígurnar og selja
úr þeim fósturvísa. Hver fósturvísir er
seldur á 300 pund eða um 51 þúsund
krónur. Þegar Íslendingahópinn bar að
garði var einmitt ein besta kvígan hans
í undirbúningi fyrir skolun. Hún er
hæst dæmda Aberdeen Angus kvígan
í Bretlandi, byggt á bakvöðvaskönnun,
en í Skotlandi eru kynbótagripir
skannaðir á bakvöðva fyrir fitulagi,
vöðvafitu og vöðvaþykkt. Þessi kvíga
verður vafalítið góð undirstaða fyrir
framtíð þessa holdakúabús.
Bygg fyrir viskí
Til búsins heyra 560 ekrur af landi, eða
um 227 hektarar, og þar af notar hann
um 40 hektara fyrir framleiðslu á byggi
sem fer í spírun fyrir viskíframleiðslu.
Meðaluppskera byggs hjá Graeme eru
6,5 tonn af hektaranum. Þá er hann
með töluvert af hveiti einnig, um 60
hektara, og er hann að fá að jafnaði um
10 tonn af hektaranum. Aðspurður um
mesta magn sem hann hefur fengið að
jafnaði þá sagði hann að eitt árið hafi
meðaluppskeran numið 12,5 tonnum
af hektaranum af hveitinu. Graeme
sagði að hveitið væri ekki nógu gott
fyrir matvælaframleiðslu frekar en
annað hveiti sem er framleitt norðan
Edinborgar og því sé það einungis
nýtanlegt sem fóður fyrir gripi.
Býr til eigið kjarnfóður
Megnið af afgangi landsins nýtir hann
til votheysgerðar og beitar og það
virðist vissulega ekki mikið af landi
sem hann notar í þá veru. Skýringin
felst í bæði löngu beitartímabili og þar
af leiðandi stuttu innifóðrunartímabili,
auk þess sem bæði naut og sláturgripir
eru í þauleldi þ.e. fá afar orkumikið
fóður til að keyra upp vöxtinn.
Hann blandar í þessa gripi eigið
kjarnfóður sem samanstendur
af stærstum hluta af köggluðu
bygghrati frá viskíframleiðslu,
ertum og maískjörnum auk annara
íblöndunarefni. Þetta skilar honum
15% próteinblöndu með kostnaði upp
á 300 pund á tonnið eða um 51 þúsund
krónur. Sagði hann að markaðsverð á
tilbúinni kjarnfóðurblöndu, reyndar
16% próteinblöndu, væri á hans
slóðum 450 pund á tonnið eða um
77 þúsund krónur. Hann sparar því
verulega með því að blanda sjálfur
heima.
Framleiðir allt að 4,5 MW
Lítill hluti landsins hans Graeme
er mjög blautt og ekki heppilegt til
ræktunar og ákvað hann því að nýta
það með öðrum hætti. Þetta eru alls 9
hektarar af landi og er hann búinn að
setja sólarsellur á stóran hluta þess auk
þess sem hann er þar stutt frá með litla
vindmyllu sem framleiðir 100 KW.
Þegar best lætur er búið að framleiða
4,5 MW og munar um minna!
Með kýr, kindur og vindmyllur!
Önnur bændaheimsóknin í ferðinni
var svo á blandað bú stutt frá
smábænum Huntly, sem er á hálendi
Skotlands. Þar er hægt að vera með
bæði kýr og kindur úti allt árið og
þar starfrækir ungi bóndinn Nicola
Wordie, ásamt foreldrum sínum,
myndarlegt blandað bú. Búið,
sem heitir Mains of Cairnborrow,
er með 850 ær, 240 holdakýr
og 5 vindmyllur. Nicola, sem er
búfræðingur að mennt, er að taka við
búinu af foreldrum sínum. Þau vinna
þó enn öll við búið auk eins ráðins
starfsmanns en kaupa að nánast alla
akurvinnu nema smá jarðvinnu sem
þau sjá sjálf um.
Erfitt að standa að ættliðaskiptum
Að þeirra sögn eru ættliðaskipti á
búum nokkuð erfið í Skotlandi enda
er mikil ásókn í landið af fólki sem
ekki ætlar sér að stunda hefðbundinn
búskap. Þessir aðilar, sem oft koma
að kaupum á landi á forsendum
skógræktar eða verndunar á landi
eða gæðum, geta oftast greitt mun
meira fyrir landið.
Sérstaklega virðist vera mikil
ásókn fyrirtækja í land núna, en
þau geta þá notað landið til að
kolefnisjafna bókhald sitt. Við þetta
getur hefðbundinn landbúnaður
illa keppt. Umræða um að gera
búsetuskyldu eigenda lögbýla, á
lögbýlunum sjálfum, er ekki komin
á hátt flug í Skotlandi að þeirra sögn
en það er líklega eina mögulega
leiðin til þess að sporna við þessari
þróun. Þetta vandamál hefur þó
verið leyst á þessu búi með því að
leggja til land undir vindmyllur,
sem síðar verður komið inn á.
Á FAGLEGUM NÓTUM
Skotlandsferð ungra bænda
– Fyrri hluti
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
Lömbin eru flokkuð í ætlaða fallþungaflokka þar sem stefnt er að því að vera rétt undir 22 kílóum. Mynd / Snorri Sigurðsson
Nicola við sjálfvirku vigtina, sem vinnur þráðlaust með spjaldtölvu sem
reiknar á svipstundu áætlaðan fallþunga. Mynd / Snorri Sigurðsson
Í sumar héldu nýútskrifaðir búfræðingar frá Hvanneyri í útskriftarferð
og var ferðinni heitið til Skotlands. Ferðin, sem var vikulöng, náði til
þriggja borga, skoska hálendisins, heimsóknar í viskígerð og hinnar
margrómuðu og heimsþekktu landbúnaðarsýningar Royal Highland
Show, sem fjallað var um í síðasta tölublaði Bændablaðsins. Þá var auk
þess tekið hús á 5 bændum þar sem fræðst var um þarlendan landbúnað.
Hér á eftir fer fyrri hluti umfjöllunar um þessar bændaheimsóknir.
Greinarhöfundur að „spjalla“ við holdakýrnar og vindmyllurnar í bakgrunni að mala gull. Mynd /Kolbrún Anna Örlygsdóttir