Bændablaðið - 14.12.2023, Síða 56

56 Bændablaðið | Fimmtudagur 14. desember 2023
Alls tóku rúmlega 600 gestir, frá
80 löndum, þátt í ráðstefnunni.
Ráðstefnan, sem haldin var á
netinu, miðaði sérstaklega að
þróunarlöndunum og hvernig þau
munu hafa áhrif á heimsframleiðslu
mjólkur á komandi árum.
H æ gur vöxt ur
heimsframleiðslunnar
Á ráðstefnunni kom fram að árið
2022 jókst heimsframleiðsla mjólkur
um 0,8% en það er minnsta aukning
mjólkurframleiðslu heimsins í tvo
áratugi, en árabilið 2001–2021
nam árleg meðaltalsaukning 2,3 % .
Þegar leitað er skýringa á minni
aukningu mjólkurframleiðslunnar
árið 2022 eru helstu skýringar
mikil verðbólga í mörgum
löndum, sem hefur vissulega haft
áhrif á rekstrarumhverfi kúabúa
heimsins, en breytingar á veðurfari
í heiminum höfðu einnig neikvæð
áhrif á framleiðslumöguleika
margra kúabúa í heiminum.
Þannig varð aukning mjólkurfram-
leiðslu I ndlands, stærsta mjólkur-
framleiðslulands heims, einungis 2%
í fyrra en áratuginn þar á undan
var framleiðsluaukningin að meðal-
tali 5,3 % . Þar í landi voru helstu
skýringar mikil og alvarleg
útbreiðsla á húðþrimlaveiki
( Lumpy Skin Disease) í landinu.
Húðþrimlaveiki er bráðsmitandi
vírussjúkdómur sem gerir kýr
mjög veikar og því snardregur úr
mjólkurframleiðslu þeirra.
M ikill samdrát tur í N ýja- S jál andi
Í yfirliti I FC N eru öll 27 lönd Evrópu-
sambandsins dregin saman í eitt
framleiðslusvæði og þar varð 0,3 %
framleiðslusamdráttur árið 2022.
Það er í fyrsta skipti sem þar verður
samdráttur á mjólkurframleiðslu
síðan 2009. Helstu skýringarnar
á þessari þróun eru raktar til
slæmra veðurfarsskilyrða en
einnig mikilla áhrifa af hækkun
aðfangakostnaðar kúabúanna. En
fleiri framleiðslusvæði voru í vanda
árið 2022.
Þannig dróst framleiðslan í Nýja-
Sjálandi saman um 3 ,7% þar sem
óhagstætt veðurfar olli minni sprettu
og þar sem mjólk þar í landi er svo
til eingöngu framleidd með beit
þá var einfaldlega ekki nóg fóður
til fyrir kýrnar. Samdráttur varð í
ýmsum öðrum framleiðslulöndum
en þó ekki Bandaríkjunum, þar sem
framleiðslan jókst um 1,6% .
E ftirspu rnin á par i
við aukninguna
Eftirspurn eftir mjólk og mjólkur-
vörum var á pari við aukninguna
árið 2022, þ.e. 0,8% en það er 0,2%
minni aukning eftirspurnar en frá
árinu áður.
Minni aukning eftirspurnar árið
2022 skýrist fyrst og fremst af því
að verð mjólkurvara hækkaði mikið
á markaði og því varð erfiðara fyrir
þá sem hafa minna á milli handanna
að kaupa sér mjólkurvörur.
Stór áhrifavaldur á minni
aukningu heimseftirspurnar er
þróunin sem varð í Kína árið 2022 en
þá dróst neysla mjólkurvara saman
um 2,6% og munar um minna.
Þrengt að mjólkurframleiðslu
á V esturlöndum
Á ráðstefnunni kom fram að mörg
Vesturlönd virðast nú vera að
þrengja framleiðsluramma mjólkur-
framleiðslunnar, m.a. vegna aukins
vægis sótspors framleiðslunnar.
Vesturlönd hafa verið áhrifamikil á
heimsmarkaði mjólkurvara, þ.e. með
viðskipti með mjólkurvörur á milli
landa, og því hefur það mikil áhrif
á heimsviðskiptin ef framleiðsla
Vesturlanda eykst ekki í takti við
eftirspurnina.
Þessi staða gefur aftur á móti
nýjum löndum ákveðið tækifæri
og hér horfir I FC N aðallega til
þróunarlandanna og sértaklega
Afríku. Í flestum löndum Afríku
er mjólkurframleiðslan frekar
frumstæð enn sem komið er og land
almennt ekki eins mikið notað og
þekkist á Vesturlöndum.
Þetta gefur færi á því að efla
mjólkurframleiðsluna með nútíma
vinnubrögðum og tæknivæðingu.
E ftirspu rnin mun aukast
umfram framleiðsluna
Samkvæmt spá I FC N er útlit fyrir að
innan fárra ára muni verða skortur á
mjólk og mjólkurvörum í heiminum
þ.e. að eftirspurnin muni verða
töluvert meiri en framboðið. I FC N
spáir því að mjólkurframleiðslan í
þróunarlöndunum muni aukast um
126 milljarða lítra fram til ársins
203 0 en eftirspurnin muni aftur á
móti aukast um 140 milljarða lítra í
þessum sömu löndum.
Þessa miklu aukningu í eftirspurn
umfram framleiðslu geti Vesturlönd
svarað upp að ákveðnu marki en
ekki að öllu leyti. Þannig spáir I FC N
því að af þessum 14 milljörðum sem
munar á aukinni eftirspurn og aukinni
framleiðslu í þróunarlöndunum þá
muni núverandi útflutningslönd geta
bætt við sig um 8 milljörðum lítra
en varla mikið meira en það. Þannig
telur I FC N að í raun þá muni vanta 6
milljarða lítra af mjólk, eigi að svala
eftirspurninni.
Skýringin á aukinni eftirspurn
eftir mjólkurvörum á komandi
árum felst fyrst og fremst í aukinni
kaupgetu millistéttarinnar í mörgum
þróunarlöndum og þeirri staðreynd
að mjólkurneysla, þ.e. meðalneysla
á hvern íbúa, í mörgum af þessum
löndum er mjög lítil núna.
B jart framundan
Segja má að niðurstöður I FC N bendi
til þess að framundan sé útlit fyrir
aukna framleiðslu í öllum löndum
sem geta bætt við sig.
Neysla mjólkurvara eykst ár frá
ári á heimsvísu samhliða stækkandi
hópi fólks með betri tekjur. Það er
þó dagljóst að vegna tiltölulega
nýtilkominna laga og reglugerða,
sem skerða eða takmarka mjólkur-
framleiðslu marga kúabúa á Vestur-
löndum, þá þarf að gera átak í
því að efla mjólkurframleiðslu
þróunarlandanna.
Núverandi form, þar sem
oftast er um örbú að ræða með
mjólkurframleiðslu sem oft er
minni en 10 lítrar á dag, þarf að
taka til endurskoðunar og horfa til
nútímalegri aðferða við framleiðslu
á mjólk.
Það var einnig rætt á ráðstefnunni,
þ.e. hvaða leiðir væru ákjósanlegastar
til þess að auka mjólkurframleiðslu
þróunarlandanna.
H vaða leið er fæ r?
Þó það hafi ekki komið bein
niðurstaða á ráðstefnunni með það
hvaða leið sé rétt eða best að fara til
þess að auka mjólkurframleiðsluna
þá má benda á að í rauninni eru
leiðirnar sem hægt væri að fara
margar og líklega er engin ein rétt.
Ó tal þróunarlönd eru með afar
takmarkaða mjólkurframleiðslu
þrátt fyrir að vera mögulega með
afar ákjósanlegar aðstæður frá
náttúrunnar hendi til að framleiða
mikið magn mjólkur.
H ér er fjallað um beitartilraun
sem hófst haustið 201 8.
Markmið þessarar tilraunar er
að a) kanna áhrif beitar/ friðunar á
uppgræðslusvæði til skemmri og
lengri tíma og b) meta hvort friðun
á mismunandi tímabilum sumars
hafi áhrif á árangur uppgræðslunnar.
T ilraunin var sett upp á mel á
landgræðslusvæði á afrétti í
Árnessýslu. Beit er á svæðinu frá
mánaðamótum júní/ júlí og fram
undir miðjan september.
Í upphafi var gróðurþekja innan
við 1% . T únvingli var raðsáð vorið
2018, borinn á tilbúinn áburður og í
kjölfarið settir út rannsóknareitir þar
sem færanleg búr voru notuð til að
ná fram áhrifum friðunar á gróður
á mismunandi tímum sumars.
G róðurþekja og gróðurhæð er mæld
eftir að beit lýkur á haustin.
G róður var styrktur með áburði
( 200kg/ ha) 2019 og 2020 en 2021
var ekki borið á. Það ár sáust engin
beitarummerki í tilrauninni. Aftur
var gróður styrktur með áburðargjöf
í júní 2022 og 2023 . T öluverð beit
var á svæðinu þau ár sem borið var
á.
Búrin eru færð tvisvar yfir
beitartímann til að fá fram
mismunandi meðferðir, hvert
tímabil stendur í um 3 vikur: Alls
eru 5 meðferðir í tilrauninni:
a. Viðmið = Beitt allt tímabilið
b. Alfriðað = Friðun allt
beitartímabilið
c . Friðað snemmsumars, frá
upphafi beitartíma
d. Friðað miðsumars
e. Friðað síðsumars og út
beitartímann um miðjan september
N iðurstöður
G róðurþekja varð fljótt meiri eftir
að uppgræðslan hófst og jókst
hraðar í friðuðum reitunum en
beittum. Ekki virðist skipta máli
hvort og þá hvenær land er friðað
yfir beitartímann. Beit hvenær sem
er sumarsins dregur úr myndun
gróðurþekju, þannig að ekki er
ávinningur að því að friða landið
hluta sumars, það þarf að friða allt
beitartímabilið til að sjá jákvæð
áhrif á gróðurþekju.
Samsetning gróðurs var
mismunandi í friðuðum reitum
og þeim sem voru beittir. Haustið
2023 voru grös í friðuðu reitunum
um 97% af gróðurþekjunni en
aðeins 3 % blómjurtir. Í reitum sem
voru beittir allt sumarið eða hluta
sumars voru blóm mun algengari,
eða 17–26% af þekju. Að sama
skapi var minna um grös.
Blómtegundir sem þarna vax a,
s.s. hundasúra, melablóm, holurt,
lambagras og músareyra eru ekki
lostætar og skýrir það að hluta af
hverju þekja þeirra eykst við beit.
Við friðun verða grösin hávax nari
og hafa betur í samkeppni, s.s.
um pláss, ljós og næringu, en
lágvax nari plöntur. Þegar grös eru
bitin og verða þar af leiðandi ekki
eins stór, ná blómplöntur að vax a
en lenda ekki í sömu samkeppni við
grösin eins og í friðuðum reitum.
Væri um lostætar blómtegundir að
ræða yrðu niðurstöður væntanlega
á annan veg.
Eins og búast má við hefur
beit áhrif á hæð plantna. Hæð
er marktækt meiri í friðuðu
reitunum en öllum hinum, en ekki
hefur fundist marktækur munur
á gróðurhæð milli mismunandi
beitartíma.
R ótarsýni
Haustið 2021 voru tekin rótarsýni
úr tilrauninni og kom í ljós að
rótarmassi í friðuðum reitum
var marktækt meiri en í beittum
reitum og reitum sem voru friðaðir
um mitt sumar eða síðsumars en
ekki var marktækur munur á milli
friðaðra reita og reita sem voru
friðaðir snemmsumars.
Niðurstöður benda til þess að
ekki sé ávinningur af því að friða
uppgræðslusvæði tímabundið yfir
sumarið en töluverður ávinningur
sé af því að friða landið alveg fyrir
beit á fyrstu árum uppgræðslu.
T ilrauninni verður haldið
áfram næstu ár og fylgst með
gróðurframvindu.
S igþrú ður J ónsdóttir,
beitarsérfræðingur
hjá L andgræðslunni
Áhrif beitar á uppgræðslusvæði
B úr sem notað er til að friða reiti fyrir b eit.
Á FAGLEGUM NÓTUM
Spá mjólkurskorti í
heiminum innan fárra ára
I F C N ( I nternational F arm C omparison Netw ork) samtökin, sem eru
alþjóðleg samtök sem vinna m.a. að því að taka saman upplýsingar um
ýmislegt sem snýr að mjólkurframleiðslu í heiminum, héldu sína fjórðu
heimsráðstefnu um mjólkurframleiðslumál í lok nóvember.
H andmjaltir eru enn mjö g útb reiddar og langalgengasta aðferðin við að
mjólka í þróunarlö ndum heimsins. Mynd / T adeu J nr
Snorri Sigurðsson
snorri.sigurdsson@outlook.com
G róðurþekja ( % ) og gróðurhæð ( c m) eftir meðferðum 2 0 1 8 - 2 0 2 3 .
LANDGRÆÐSLA