Bændablaðið - 14.12.2023, Síða 62

62 Bændablaðið | Fimmtudagur 14. desember 2023
LANDBÚNAÐARHÁSKÓLI ÍSLANDS
Ný stefna L andbúnaðarháskóla
Íslands hefur verið samþykkt og
tekur gildi 1 . janúar 2024 .
Áfram er
unnið á þeim
grunni sem
lagður var
með stefnu
Landbúnaðar-
háskólans 2019-
2024 með áherslu
á gæða- og
umbótastarf sem
styður við stefnu
stjórnvalda og áherslna háskóla-,
iðnaðar- og nýsköpunarráðherra um
nýsköpun, skilvirkni og gagnsæi
í fjármögnun háskólastarfsins.
Sérstaklega er horft til þess að auka
gæði og skilvirkni kennslu með
þróun náms og kennsluaðferða og
fjölga útskrifuðum nemendum.
Evrópusamstarf verður eflt enn
frekar með sókn í samkeppnissjóði
s.s. Horiz on, Erasmus+ og Life, og
doktorsnemendum þannig fjölgað sem
og birtingum ritrýndra greina. Áfram
verður unnið að styrkingu innviða og
góðu og framsæknu starfsumhverfi
til að tryggja samkeppnishæfni
háskólans í alþjóðlegu samhengi. Þá
er mikilvægi samfélagslegs hlutverks
Landbúnaðarháskólans dregið fram
um eflingu byggða og sókn háskóla.
Landbúnaðarháskóli Íslands
hefur á undanförnum árum unnið
að því að efla kennslu, rannsóknir
og nýsköpun, meðal annars með
eflingu innviða, fjölgun nemenda
og auknu alþjóðlegu samstarfi.
Háskólinn er staðsettur á alþjóðlegu
fuglaverndarsvæði, Ramsar svæði,
og aðstæður einstakar á heimsvísu
fyrir nám og rannsóknir í landbúnaði,
landgræðslu, náttúruvernd, skógrækt
og hönnun og skipulagi byggðar.
Áherslur í nýrri stefnu eru settar fram
í fjórum meginköflum:
1. Framsækið og spennandi nám
2. Rannsóknir, nýsköpun og
alþjóðlegt samstarf
3 . T raustir innviðir, hvetjandi
starfsumhverfi og jafnrétti
4. Áhrif til framtíðar og ávinningur
fyrir samfélagið
Framsæ kið og sp ennandi ná m
N ám við L andbúnaðarháskóla Íslands
miðar að því að styrkja nemendur til
virkrar þátttöku í samfélaginu og
aukinnar þekkingar, nýsköpunar og
hagsældar innan atvinnugreina á
sviðum háskólans. Á hersla er lögð á
þróun náms og reglulega endurskoðun
gæðaviðmiða, styrkingu þverfaglegs
náms byggt á hugmyndafræði
sjálfbærrar þróunar og samþættingu
náms við rannsóknir og nýsköpun.
S tefnt er að fjölgun útskrifaðra
nemenda sem skila verðmætum,
framsýni, þekkingu og áræðni út
í samfélagið og eru eftirsóttir í
atvinnulífinu.
Nemendur í hefðbundnu námi við
Landbúnaðarháskóla Íslands eru nú
um 400, þar af um 100 nemendur
í meistara- og doktorsnámi, um
200 í grunnnámi og rúmlega 80 í
starfsmenntanámi í búfræði. Auk
þess stunda um 200 nemendur
einingabært nám í Reiðmanninum
í gegnum Endurmenntun LbhÍ. Þá
hefur Endurmenntun LbhÍ aukið
til muna framboð einingabærra
námskeiða og býður upp á fjölbreytt
úrval námskeiða sem á annað þúsund
manns sækja á ári hverju. T vær nýjar
alþjóðlegar meistaranámsbrautir í
umhverfisbreytingum á norðurslóðum
og endurheimt vistkerfa hafa ásamt
Erasmus+ samningum við fjölda
háskóla í Evrópu leitt til vax andi
áhuga erlendra nemenda á að koma
í meistaranám og skiptinám við
Landbúnaðarháskólann.
R annsóknir, nýsköp un og
alþjóðlegt samstarf
R annsóknir, nýsköpun og alþjóð-
legt samstarf eru grunnurinn að
framsækinni þróun og verðmætas-
köpun fyrir atvinnulíf og íslenskt
samfélag. Á hersla er lögð á að
tryggja gæði starfseminnar og að
L andbúnaðarháskóli Íslands sé
eftirsóttur samstarfsaðili. Á fram
verður lögð áhersla á að sækja
fjármagn í samkeppnissjóði með
áherslu á sjóði Evrópusambandsins
og að efla hæfni starfsfólks til
þeirrar sóknar.
Sókn í samkeppnissjóði hefur
skilað nýju fjármagni til rannsókna
og fleiri doktorsnemendum. Samhliða
hefur birtum vísindagreinum í
ritrýndum tímaritum fjölgað sem
og skýrslum og álitsgerðum sem
eru unnar í samstarfi við stjórnvöld
og aðra hagaðila. Alþjóðlegt
samstarf hefur styrkst til muna og
er Landbúnaðarháskólinn aðili að
U NI green, evrópsku samstarfsneti
átta evrópskra lífvísinda- og
landbúnaðarháskóla sem styður við
enn frekari uppbyggingu á sviði
kennslu, rannsókna, nýsköpunar og
alþjóðasamstarfs.
T raustir innviðir, hvetjandi
starfsumhverfi og jafnré tti
I nnviðir háskólans eru annars vegar
rekstrareiningar sem styðja við
menntun, fræðslustarfsemi og rann-
sóknir og hins vegar stoðþjónusta
sem nauðsynleg er allri starfseminni.
Á hersla er lögð á að tryggja góðan
rekstur, sterka innviði og að háskólinn
verði í fararbroddi með nýjan
tæknibúnað. Þá er lögð áhersla á
skilvirka og framúrskarandi stoð-
þjónustu, að efla gæðamál, gera
jafnréttismál sýnilegri, og tryggja
hvetjandi og heilsueflandi starfs-
umhverfi. Á undanförnum misserum
hefur rekstur verið í góðu jafnvægi og
býr Landbúnaðarháskólinn að öflugri
og skilvirkri stoðþjónustu. Metnaður
hefur verið lagður í að tryggja góða
vinnuaðstöðu fyrir nemendur og
starfsfólk, og hvetjandi, öruggt og
heilnæmt starfsumhverfi með jafnrétti
og gæði í fyrirrúmi. Húsakostur
hefur verið bættur í samvinnu við
Framkvæmdasýslu-Ríkiseignir,
en brýn þörf er á frekari umbótum
bæði hvað varðar eldri friðaðar
byggingar og nýrri skólabyggingar.
U nnið er að undirbúningi nýrrar
Jarðræktarmiðstöðvar á Hvanneyri
sem er mikilvæg eining til að tryggja
framgang jarðræktar og tengdra
greina.
Á hrif til framtíðar og á vinnings
fyrir samfé lagið
L andbúnaðarháskóli Íslands ber
ábyrgð á að efla og miðla þekkingu
og stuðla að verðmætasköpun
á mikilvægum sviðum er varða
umhverfi, samfélag, loftslagsmál,
matvælaframleiðslu, skipulag og
hönnun til framtíðar. Með áherslu
á gæði, umbótastarf og samvinnu
við stjórnvöld og hagaðila stuðlar
háskólinn að aukinni hagsæld,
framþróun og sjálfbærni. L ögð er
áhersla á að starfsemi háskólans
hafi áhrif til framtíðar fyrir atvinnulíf
og íslenskt samfélag, sem styður við
jafnvægi á milli þéttbýlis og dreifðra
byggða.
Sérfræðingar Landbúnaðar-
háskóla Íslands gegna lykilhluverki
í að efla þróun íslensks landbúnaðar,
matvælaframleiðslu, náttúruverndar,
loftslagsmála og skipulagsmála.
Brýnt er að rannsóknaraðilar,
stjórnvöld, framleiðendur og aðrir
hagaðilar standi saman um framþróun
og aðgerðir sem miða að því að efla
íslenskan landbúnað og fæðuöryggi,
og tryggja jafnframt að Ísland standi
við alþjóðlegar skuldbindingar sínar á
sviði náttúruverndar og loftslagsmála.
U ppbygging þverfaglegrar
nýsköpunar- og þekkingarmiðstöðvar
sem styður við náttúru, sögu,
menningu og samfélagið á Hvanneyri
mun leiða saman þá aðila sem geta
valdið straumhvörfum í stöðu Íslands
á ofangreindum lykilsviðum.
Landbúnaðarháskóli Íslands
hyggst vera í fararbroddi hvað varðar
rannsóknir og hágæðanám á sviði
sjálfbærrar nýtingar umhverfis og
auðlinda. Námsumhverfi nemenda
er í fyrirrúmi og góð aðstaða laðar
fremstu vísindamenn víðs vegar að
úr heiminum til samstarfs. Þannig
styður Landbúnaðarháskólinn
við markmið ríkisstjórnarinnar,
Evrópusambandsins og Sameinuðu
þjóðanna um sjálfbæra þróun,
einstaklingum, samfélagi og
atvinnulífi til heilla.
D r. R agnheiður I . Þórarinsdóttir,
rektor L bhÍ.
Ný stefna Landbúnaðar-
háskóla Íslands 2024–2028
R agnheiður
Þ órarinsdóttir.
Séð y r Landbúnaðarskóla Íslands á Hvanneyri. Mynd / L b h Í
Bylting í
byggkynbótum
E ftir nokkurra ára hlé eru
byggkynbætur aftur hafnar á
Íslandi. L andbúnaðarháskóli
Íslands hóf á vordögum samstarf
um kornkynbætur við sænska
samvinnufélagið L antmä nnen.
Með opinberum stuðningi frá
matvælaráðuneytinu. Samstarfið
er byltingarkennt, þar sem nýjustu
tækni verður beitt við úrval
byggplantna. Nú er verkefnið
komið á skrið og nýr stofn orðinn
til þar sem kynbótamatið er að
meðaltali hærra en á núverandi
stofni. Hæsta kynbótamatið á
einstaklingum í hinum nýja stofni
er hærra en hjá einstaklingum með
hæsta kynbótagildið í núverandi
stofni. Þetta segir okkur að vænlegir
einstaklingar eru í hinum nýja stofni.
Einstaklingar sem verður að prófa
til sannreyningar aðferðafræðinnar
við íslenskar aðstæður strax í vor.
K ynbæ tur fyrri á ra
P löntukynbætur hafa verið með
svipuðu sniði í rúm hundrað ár. Þær
fara þannig fram að kynbótamaður
velur álitlegar foreldralínur sem
hann víx lar. Afkvæmi eru síðan
sjálffrjóvguð og sáð út í tilraun.
Álitlegustu plönturnar eru valdar
byggt á sjónrænu mati. Flestum
plöntum er hent, en úrvalinu er
fjölgað og þær prófaðar í dreifðum
tilraunum. Það er nær ómögulegt
að meta uppskerumagn þegar horft
er á eina plöntu en auðveldara er
að sjá og velja fyrir eiginleikum
eins og skriði og strástyrk. Í
dreifðum tilraunum er uppskera
hins vegar mæld á áreiðanlegan
hátt. Byggkynbætur á Íslandi
tóku mið af uppskeru, rúmþyngd,
þúsundkornaþyngd, skriðtíma og
þurrefnishlutfalli við skurð. Lagðar
voru út byggyrkjatilraunir víða um
land með helstu yrkjum á markaði
og úrvalskynbótalínum úr íslenska
kynbótaverkefninu. Síðastliðin
ár hefur tekist að halda þessum
tilraunum áfram með styrkjum
frá samkeppnissjóðum. G ögnin
úr tilraunum síðustu áratuga eru
gríðarlega verðmæt, til að mynda eru
þau núna nýtt í erfðamengjaúrval.
N ýju aðferðirnar
Síðustu ár hafa nýjar aðferðir sem
eiga sér uppruna í búfjárkynbótum
rutt sér til rúms í plöntukynbótum.
Helsta breytingin er að í stað þess að
kynbótamaður ákveði með sjónrænu
mati hvaða plöntum er hent og
hverjum er haldið, þá er kynbótamat
byggt á erfðagreiningum notað í
staðinn. Y rki og kynbótalínur úr
áralöngum tilraunum við LbhÍ og
RALA hafa verið erfðagreindar.
Þar með höfum við fyrrgreint
gagnasafn af svipgerðargreiningum
og erfðagreiningum fyrir þau yrki
og línur sem hafa verið prófuð
í tilraunum. Þetta gagnasafn er
kallað þjálfunarstofn. Slík gögn
veita tækifæri til þess að reikna
kynbótamat fyrir stakar plöntur
byggt á erfðagreiningum. Í þessu
felast mikil straumhvörf. Með
því erfðagreina nýja kynslóð
byggplantna, sem aldrei hafa
litið dagsins ljós, hvað þá farið í
dreifðar tilraunir víða um land,
getum við fengið mat á frammistöðu
þeirra við íslenskar aðstæður
byggt á skyldleika þeirra við
þjálfunarstofninn. P löntum sem fá
hæsta kynbótamatið er haldið en
öðrum hent. Í seinni kynslóðum
sjálffrjóvgunar eru aðferðir þær
sömu og hafa verið til þessa.
Kynbótalínum er sáð í tilraunir víða
um land þar sem uppskera og aðrir
mikilvægir eiginleikar eru mældir.
Síðastliðið vor völdum við
foreldralínur af íslenskum og
norrænum uppruna til víx lana í
kynbótahvelfingu Lantmä nnen í
Svalöf, samkvæmt víx lunaráætlun
okkar. Í raun eru um tvö
kynbótaverkefni að ræða, annars
vegar sex raða og hins vegar
tveggjaraða bygg. Afkvæmi þessarra
skipta þúsundum. Þau ux u upp og
blaðsýni voru tekin og erfðagreind
með örflögu.
Fyrsta erfðamengjaspá fyrir
íslenskar plöntur
T ímamót urðu í sögu
plöntukynbóta á Íslandi 7.
nóvember síðastliðinn þegar
niðurstöður erfðagreiningar bárust
okkur. Þá var reiknað kynbótamat
fyrir þrjá eiginleika; uppskeru ( tonn
þurrefnis / hektara) , rúmþyngd
( g/ dL) og þurrefnishlutfall, sem
er hið nýja kynbótamarkmið
bygg kynbótaverkefnisins. Hver
einstaklingur fékk kynbótaeinkunn
byggða á þessum þremur
eiginleikum. Þar með var hægt
að raða íslensku línunum í röð frá
því besta ( eða efnilegasta) til þess
lakasta.
Nokkurt nýnæmi er fólgið
í því að nú er notuð samsett
kynbótaeinkunn fyrir bygg á
Íslandi. Þá er reiknað vegið meðaltal
af stöðluðu kynbótamati fyrir
eiginleikana þrjá. Vægið er 50% á
uppskeru, 3 0% á þurrefnishlutfall
og 20% á rúmþyngd. Þessi vægi
eru ekki vísindalega ákvörðuð eins
og stendur, en best væri að notast
við hagræn vægi, líkt og gert er í
nautgriparækt. Slík kynbótaeinkunn
byggð á hagrænu vægi skilar
auknum ágóða til bænda. Þróun
slíkrar kynbótaeinkunnar kostar
þó töluverða vinnu sem verður að
ráðast í bráðlega.
Kynbótaeinkunnin og erfðalegur
skyldleiki línanna var síðan notaður
til þess að útbúa víx lunaráætlun nýju
kynslóðarinnar fyrir áframhaldandi
stofnþróun. Nýja víx lunaráætlunin
var útbúin með aðstoð svokallaðs
kjörframlagaúrvals ( e. optimum
c ontribution selec tion) .
gill autason. Hrannar Smári
Hilmarsson.
víraða bygg í unnarsholti 0 .